In het oude Roeselare was het voor eenieder plicht de straten en wegen rein en ongeschonden te bewaren, en door de stadsmagistraat waren, te dien einde, strenge verordeningen uitgevaardigd
In het oude Roeselare was het voor eenieder plicht de straten en wegen rein en ongeschonden te bewaren, en door de stadsmagistraat waren, te dien einde, strenge verordeningen uitgevaardigd: ‘Men interdiceert een Jghelick eenighe hoornen, houtten, steenen, eerde ende ander vuylicheit te legghen opde straete opde boete van drije p.p. ende tzelve gheweert te worden thaerlieder coste’; en elke zaterdag moest de straat worden gereinigd: ‘dat elc eens de weke emmers saterdaechs syn straete ende greppe vaecht ter breede van synen huyse ende erfve tot half de straete’.
Het was verboden ‘sant ofte eerde te haelen inde Oost ende zuytherstraete deser stede toebehorende ter causen zy met thalen van diere pitten maeken waer door den waterloop ende voordammen bedorven worden op peine van te verbueren zes p.p. t’elcker reijse ende de schade te repareren’.
Bomen en plantsoenen moesten worden geëerbiedigd: ‘wie iemandt hoornen, thunnen, plantsoenen; haghen, statkytsen (staketsels, palissaden) ofte andere stoppynghe (afsluiting) hieuwe of wechdroughe dat waere de boete iij liv. p … ende nietmin de schaede te betaelen de partie’, en met het oog op de schade, die door spelende kinderen en andere onachtzame lieden aan de bomen kon worden toegebracht, bepaalden de Politycque Ordonnantien dat wie ‘eenighe opgaende hoornen, poten ofte plantsoenen afslaet, peelt ofte vuyttreckt’, gestraft wordt met een boete van 20 p.p. en arbitraire correctiet.
Onbebouwde terreinen en woestliggende gronden moesten, door een muur, van de straat worden afgesloten: de stadsmagistraat, ‘bevindende dat sommighe erfven binnen deser stede eertyts betemmert ende nu vague ligghende open ende onghestopt blyven maekende vuijle ende lelicke houcken tot groote defiguratie vande voornomde stede’, beveelt aan de eigenaars ‘alle de zelve te doen stoppen ende sluyten vooren ten voorhofde aende straete met eenen muer’.
De mest op de straten, ‘sulx aldaer vallen zal, blyft in proffijte vanden pachter vande stede vette’, die ze moet wegnemen op de vooravond van elke feestdag en vóór de eerste mis van de feestdag zelf. Stalmest en ander vuil op de straten werpen was eenieder verboden: ‘dat niemant vulichede van messe ende stallen legghe ofte doe legghen up straete voor syn duere ofte elders anders dan opde ghemeene messynghe vander stede’.
Alleen op de ‘Pothouck ende der Stede messynck’, de stedelijke vuilnishoop, mocht mest, afval en in onbruik geraakt pottengoed geworpen worden.
De ‘poortdijken’, die overal in het schependom te vinden waren, en waarvan de laatste resten slechts na 1918 verdwenen zijn, waren hoofdzakelijk voor de waterafvoer bestemd, en moesten derhalve steeds met de meeste zorg onderhouden worden: ‘dat elck syn poortdycken rummen sal binnen xiiij daeghen naerdien een halleghebodt ten fyne ghepublieert wert up de boete iij liv. p.; wel verstaende dat de selve dycken wyt moeten syn vyf voeten ofte meer … zoo dat twatere loopen mach’.
Deze reinigingswerken moesten, volgens de Politycque Ordonnantien, vóór het einde van augustus uitgevoerd en beëindigd zijn: elk moest ‘Jeghens ouer zijn huys ofte erfue zijn portdijcken ende suatien Jaerlix voor t’eijnde vande maent augusti zuijueren, ruymen ende behoirlick verheffen … sulx datter Jnde zelue suatien gheen vuylicheit nochte water en blijue staen’.
Door de stad was een man aangesteld om, na de wekelijkse dinsdagmarkt, ‘de mart te rummene ende scuvelen’. Aan de noordkant van de marktplaats was een ‘Vuile Put’, een soort vuilnisriool of vervuilde waterput (‘de Vulicheyt vute waterynghe vanden Vulen pit’, die in 1629 gevuld werd, terwijl tevens ‘eenen nieuwen steenput daernéffens’ werd gemaakt. Een weinig meer westwaarts stond de Fontein (Top., nr. 808), en aan de zuidzijde van de markt bevond zich de Blauwe Steenput .
Ook op de buitenstad waren sommige bronnen, vergaarbakken of waterputten te vinden; zij staan in de stadsoorkonden als Borne, Borrent of Bornput bekend.
In het moderne Roeselare is de stadsoverheid nog steeds met het onderhoud der woningen en wegenissen begaan, maar de strenge middeleeuwse verordeningen zijn overbodig geworden, terwijl de openbare reinheid thans iedereen ter harte gaat. Door de zorg van de stedelijke ruimdienst wordt de gier of ‘ale’ ten huize afgehaald, en eenmaal in de week worden de ‘vuulbakken’ in de ‘vuulkarre’ geledigd.
‘Stratevagers’ keren het vuil van de weg, en in de zomer wordt het schroeiende stof van de blakerende straten door de ‘sproeikarre’ besprenkeld. Bouwvallige huizen worden afgebroken, kromme hoeken worden rechtgemaakt, en de laatste publieke ‘persijnen’ zijn hun volledige verdwijning nabij.
Bij nacht en avond worden de straten verlicht; gedurende de vorige eeuw waren er 42 olielantaarnen, die door de ‘lanteernaanstekers’ met een lange stok werden aangemaakt ; vanaf 1861 werden zij door gaslantaarnen vervangen; later kwam er electriciteit, en thans wordt het nachtelijke duister door het helder kwikdamplicht verdreven.
Gedurende de middeleeuwen geschiedde het goederenvervoer met behulp van paard en kar; de reizigers daarentegen waren op de diligences en postwagens aangewezen, die tevens het overbrengen van de post verzekerden. Ten gerieve van de postwagens werden op verschillende plaatsen, in stad en langs de baan, ‘posterijen’ opgericht, waar de diligences stilhielden en de paarden werden uitgespannen en omgewisseld, terwijl bij aankomst en vertrek de posthoorn of trompet geblazen werd.
In de Roeselaarse binnenstad waren er drie: de ‘Posterij’, voorheen het ‘Schaak’; op de markt, de ‘Trompet’ in de Noordstraat en de ‘Hoorn’ in de Zuidstraat.
Langs de banen waren tolbarrieren geplaatst, waar een octrooi werd geheven op de voorbijtrekkende voertuigen en dieren. Aan de ‘pachter vande cauchije deser stede’ moest. betaald worden ‘van elcken waghen, peerden, coijen, zwijns ende ander beesten te weten twaelf deniers parisis van elck peert ofte merije daer onder begrepen muylen ende esels besleghen ofte onbesleghen, ende van Coijen, zwijnen, schaepen ende dierghelycke onbesleghen beesten van elck de stede passerende ofte inde stede commende zes deniers parisisst.’
Langs de banen waren eveneens mijlstenen geplaatst, waarop de postiljons de afstand konden lezen die hen van deze of gene stad nog scheidde. Zo was op de baan naar Ieper, op een halve mijl van het stadscentrum, een mijlsteen op het ‘Klein Halve Mijlstuk’ opgesteld: ‘daer den half mil steen van Rousselaere naer Iper ten suutwesthoucke staet’.
De eerste auto’s, die nog helemaal het uitzicht hadden van een sjees met motor, verschenen op het einde der 19de eeuw, evenals de hoge fietsen of ‘velossepeerden’ (Fr. vélocipède) met het reuzenvoorwiel.
In de jaren 1846-47 werd de spoorbaan Brugge-Kortrijk over Roeselare aangelegd, en op 15 juli 1847 stoomde de eerste trein Roeselare binnen. Aanvankelijk was het treinverkeer uitermate ontoereikend, en daarom werden, in aansluiting met de weinige treinen, ‘maalposten’ ingericht, die de reizigers naar de omliggende en verder afgelegen gemeenten voerden.
In 1868 werd het baanvak Roeselare-Ieper ingesteld, en in 1889 werd de stad ook met Menen verbonden. De buurtspoorweg, in 1889 aangelegd, bediende de gemeenten Tielt, Diksmuide, Hooglede, Kortemark en Langemark. Eerst door stoom, en later door mazout bewogen, heeft de tram, met haar karakteristiek ‘let ip’-getoet, sedert omstreeks 1935 geleidelijk de plaats voor de autobus moeten ruimen ; en ook het ‘Kamielki’ of de ’trottinette’ van Ieper heeft er onlangs moeten aan geloven. Sindsdien is de autobus, naast het rijwiel, de bromfiets, de auto, de moto en de ‘Vespa’-skooter, het haast uitsluitend middel van verkeer in Roeselare en ommeland geworden.
–
Uit ‘Het Roeselaarse Volksleven’ van Désiré Denys (1955)
