De Wervikse Steenakker

Er gaan eeuwen overheen vooraleer Wervik zijn definitieve naam zal krijgen. Ondertussen zijn Wervy, Wervii, Wervi, Werny, Werni aan de beurt en die namen zullen stilaan plaats maken voor Wervick, Werwick, Wervick, Wervicq en uiteindelijk dus Wervik. J. Roelandt wijdt in de Biekorf van 1971 een interessant artikel aan de toestand van de Wervikse heerlijkheden. Hij beschrijft de toestand van de eigendommen rond de jaren 1400 die in wezen een spiegel vormen van hun testament uit de feodale tijden, waarbij adepten van de eerste graven van Vlaanderen en natuurlijk de abdijen grote stukken land in leen kregen. Het Wervikse leen Oosthove is een onderleen van het leengebied van Nevele bij Gent. Het is veruit het grootste leengebied van Wervik.

Uitgestrekte landerijen aan weerszijden van de Leie. In Wervik en zijn centrum. In Komen. En ook in Menen waar nu nog altijd sprake is van het park van Oosthove. Allemaal gelegen binnen de kasselrij van Ieper. Oosthove houdt op zijn beurt de controle over een reeks van achterlenen. Omvangrijke gebieden in de Westhoek: in Zarren, Zandvoorde, Reningelst, Handzame, Staden en in Dikkebus.

De heren van Nevele bezitten ook nog de heerlijkheid Cruys die ook wel ‘de splete ter Kruisse’, genoemd wordt. Het oude Kruiseke? De Leie maakt van Wervik letterlijk en figuurlijk een grensgeval. Wat niet tot de kasselrij van Ieper behoort, is allemaal leengebied van de heerlijkheid Blaton-Linselles die volgens Roelandt als ‘Les Franchises’ betiteld wordt. Die heerlijkheid is zelf een leengebied van het kasteel van het Henegouwse Leuze dat zich in de vroege middeleeuwen binnen het Duitse Rijk bevindt.

De Schelde speelt trouwens een belangrijke rol als militaire grens tussen Vlaanderen en Duitsland. In Ieper en in Wervik ontstaat er een burcht waar een burggraaf probeert de veiligheid van de gemeenschap te monitoren. In Ieper komt die eerste burcht er tijdens het bewind van Boudewijn met de Ijzeren Arm. Rond het jaar 900. Er is hier al vroeg sprake van een primitieve houten omwalling die het centrum moet vrijwaren van malafide indringers. De beschutting van de burcht, de beschermende ceintuur en de rechtstreekse toegang tot de Noordzee via de Ieperlee betekenen een ideale voedingsbodem voor handel en nijverheid.

Het begin van het succesverhaal van de Ieperse lakennijverheid. Ik mag hierbij niet uit het oog verliezen dat de Leie in het hinterland van dat jonge Ieper zeker ook een belangrijke rol speelt met het oog op de export van zijn producten. Ieper zal dus al vroeg zijn tentakels uitspreiden tot aan Komen en Wervik.

De proosdij van Sint-Maarten in Ieper bezit niet voor niets uitgestrekte landerijen in Zandvoorde, op een boogscheut van Komen en Wervik en de Leie. Aan de andere kant zien we dat een stad als Rijsel zich evenmin laat wegdrummen van de Leie. Ik wil wel eens weten of er in het prille Wervik van zijn jonge middeleeuwse jaren ook sprake is van een burcht. Ere-burgemeester Georges Straseele heeft zich diezelfde vraag gesteld.

Hij kan me inderdaad bevestigen dat dit het geval is. Meer zelfs: hij heeft een replica van de oude burcht gebouwd. Het schaalmodel doet me wat denken aan de eerste burcht die Lord de Bevere ooit deed bouwen in Diksmuide en die hij baseerde op de knowhow die hij opdeed in het Engeland van zijn jonge jaren. Het eerste geschreven bewijs van deze Wervikse burcht dateert van 1096 als de lokale burggraaf Willem van Wervik deelneemt aan de eerste kruistocht in het gezelschap van Peter de Kluizenaar. De burcht in Ieper dateert van rond 900, die van Diksmuide rond 950.

Ik twijfel er niet aan dat er in diezelfde periode ook in Wervik een exemplaar werd gebouwd. Er wringt echter iets met de timing. Ik kan aanvankelijk het jaar 1096 niet linken met de bouwwerken die er moeten zijn uitgevoerd tussen 900 en 950. De burcht van Straseele bevindt zich heel dicht bij de Leie maar bevindt zich aan de zuidelijke kant ervan. De naam van de Kasteelstraat verraadt trouwens het bestaan van het bouwwerk. Bij de verkoop van een huis in de Brugstraat werden resten van een gracht gevonden die er op wijzen dat het kasteel zich dicht bij de brug bevond op een heuvel van 4 meter hoogte. Centraal tussen Wervik en Wervicq-Sud, maar wel degelijk aan de zuidkant van de Leie.

Het ontstaan van bewoning en steegjes dicht bij de beschermende burcht is bij de groei van de meeste Vlaamse steden iets wat vrij organisch gebeurt. Ik ben de vergelijking van een oude stadskern met de binnenste pellen van een ui niet vergeten. Een onderwerp uit een van mijn vorige verhandelingen. Hier aan de Brugstraat vind ik daarvan niets terug. En evenmin aan de zuidkant van de Leie. Geen spoor van ringen en kringen in het stratenpatroon. Is de burcht dan later gekomen dan de woonkern? Ik begrijp er aanvankelijk niets van.

Kijk zelf eens via Google Maps naar het centrum van Wervik. De binnenste ringen van de straten kan je zo zien, maar wel aan de noordzijde van de rivier. Bij het kruispunt van de Ooievaarstraat, de Speiestraat en de Vlamingenstraat. In een inventaris van het bouwkundig erfgoed lees ik volgend fragment: ‘De archeologische vondsten m.b.t. de St.-Maartenskerk (St.-Maartensplein) vormen het oudste middeleeuwse spoor. Dit bedehuis – mogelijk teruggaand tot X – ontstond waarschijnlijk als kapel van de heerlijkheid Oosthove met burcht gelegen aan de N.-Leieoever ter hoogte van de huidige Speiestraat.

The thing is fundamentally the same as the rumor said. buy viagra without reference Some have biological problems and that mars a tadalafil 20mg generic click that healthy relationship. These tablets and jellies are effective in 10 minutes and others in one hour. cheap cialis 5mg Buy sildenafil citrate in buy cialis a wide range that are of high cost while Kamagra maintains the level of affordability so that every global user gets to take the benefit of the medicine.

Deze belangrijke heerlijkheid strekte zich o.m. uit over het grootste gedeelte van de stad. Vanaf XII A geraakte de burcht Oosthove evenwel in verval ten voordele van de Overleie gelegen omwalde burcht van de heerlijkheid Wervik (huidige Wervicq-Sud).’ Er is dus sprake van een eerste burcht, de burcht van Oosthove, die zich dus in de Speiestraat bevindt. Die zal dus inderdaad ook gebouwd zijn rond 900 en het valt niet te verwonderen dat de 10de eeuwse woonkern ter hoogte van de Steenakker en de Groenstraat zich op het hoogste punt van de Wervikse heuvelrug en dus in de beschermende omgeving van zijn burcht bevindt.

De dualiteit van de stad aan weerszijden van de Leie met Vlaanderen aan de linkerzijde en Rijsel/Henegouwen aan de rechterzijde zal er wel voor iets tussen zitten dat er op het einde van de 11de eeuw een extra militair bastion zal zijn bijgebouwd aan de overkant van de Leie, op Rijsels grondgebied. De burcht van Georges Straseele is dus de tweede burcht van Wervik. De naam van ‘Steenakker’ valt me in die context op. Ik lees op het internet allerhande theorieën dat de naam afkomstig zou zijn van het hergebruik van de stenen en plaveien van de vroegere Romeinse heerweg, maar ik voel aan mijn water dat deze stelling gewoonweg niet klopt.

Waarom zou ik ‘Steenakker’ niet eens in relatie brengen met het ‘Gravensteen’? Als het Gravensteen rond 900 werd gebouwd, dan zit ik juist. Wat ik hier schrijf, gebeurt online. Jullie lezers volgen nu met mij of mijn intuïtieve gedachte enige zin heeft? En ja hoor, ik citeer even uit Wikipedia: ‘graaf Arnulf I (889-965) liet de Gentse versterking drastisch verbouwen tot wat gezien kan worden als de eerste echte voorloper van de latere burcht’. De echte betekenis van de naam ‘Steenakker’ is dus zoals je hem kan verstaan: een akker naast het Steen. Het land bij de Oosthoveburcht.

‘Slechts in de 12de eeuw steeg de bevolking aanzienlijk’ beweert René Defrancq. Dat heeft alles te maken van de hoge vlucht die de lakenexport zal nemen. Tijdens de 13de en de 14de eeuw is de clerus in elk geval ruimschoots aanwezig om de erediensten in de drie kerken en de (ondertussen) vier kapellen in goede banen te leiden.

Gedurende mijn research stoot ik op een Franstalig document (Statistique du département du Nord van Christophe Dieudonné uit 1806) dat het heeft over de vroegste geschiedenis van Wervik. Na de obligatoire vermelding van de Romeinse reisgids en landkaart (het internet puilt dus uit van diezelfde Romeinse herinneringen), staan er enkele zinnen die een ander licht werpen op de geschiedenis van de stad Wervik. Ik blijf even in het Frans zwerven: ‘On assure que l’église St. Martin, qui subsiste encore, fut un temple dédié à Mars.

Cet édifice et les médailles des empereurs trouvées à différentes époques dans les fouilles, prouvent assez qu’elle fut habitée par les Romains.’ Tot nu toe is dit alleen een bevestiging van wat ik geschreven heb, maar de volgende zinnen zorgen wel voor een verrassing. ‘Souvent exposée aux horreurs de la guerre, elle fut, à differents reprises, saccagée et incendiée: 2000 maisons furent réduites en cendres en 1116, 2260 maisons fabriques eurent la même sort en 1282. Les mêmes désastres se répètent en 1460, et depuis cette époque, Wervick n’a pu réparer ses pertes ni se relever.’

2000 huizen worden in het jaar 1116 in de as gelegd bij een stadsbrand. Hout is natuurlijk een gemakkelijke prooi voor de vlammen. Wat mij hier interesseert, is het aantal van die woningen. Ik controleer even mijn bronnen op zoek naar bestudeerde informatie rond het aantal inwoners dat er mag ingeschat worden per haard daar in de vroege middeleeuwen. De meest conservatieve cijfers gaan bijna nooit onder de 4 per woning en stijgen vaak tot 5 à 5,5 personen per huis. Ik heb er trouwens geen idee van hoeveel huizen er in 1116 ook overeind zijn gebleven. Een voorzichtige schatting toont aan dat er zich in de woonkern van Viroviacum aan de Leie minstens 10.000 Wervikanen moeten wonen in het begin van de jaren 1100. Het is een beetje een driedimensionale gedachte: op basis van cijfers uit 1806 kan ik het aantal inwoners die in 1116 leefden in het centrum van Wervik best vergelijken met het aantal van mijn eigen tijd.

–

Uit deel 5 van ‘De Kronieken van de Westhoek’