‘Luther ontdekte, bij trappen, de nutteloosheid van de bedevaarten en boetedoeningen, de ongerijmdheid van de tussenkomst der heiligen en de goddeloosheid van hun aanbidding. Het misbruik van de biecht en het hersenschimmig bestaan van het vagevuur.’ Hoe verder hij gaat in zijn kritisch onderzoek, hoe meer hij beseft dat ze de mensen al veel eeuwen blaasjes hebben wijsgemaakt. Hij ziet ook wel waarom ze de mensen zo expres dom en klein hebben gehouden. ‘Hij meende de voornaamste bronnen van hun verdorvenheid te bespeuren in hun onmatige rijkdommen, in de gestrenge wet van een ongehuwd leven en de ondraaglijke strafheid van de kloostergeloften.’
De mensen moeten zich houden aan de woorden van God en Jezus, de paus is bijzaak, helemaal niet onfeilbaar zoals beweerd. De paus is een mens van vlees en bloed zoals alle mensen. Het verwondert mij niet dat het volk aan Luthers lippen hangt. Eigenlijk is de scheuring in de kerk nu al een feit. Kerk en staat zijn één pot nat. Luther doet er nog een schepje bij. Eigenlijk zou ik hier snel overheen moeten gaan, maar zijn woorden snijden als een mes. De zedeloosheid en de straffeloosheid van de betere kringen worden als nooit voordien aan de kaak gesteld en zorgen voor een onuitgegeven crisis van het gezag.
‘De gemakkelijkheid waarmee de rijken zich aan de schrikkelijkste euveldaden schuldig gemaakt hadden en toch vergiffenis verwierven, vermeerderde de ergernis. Het hof van Rome, dat nooit uit het oog verloor om zijn eigen inkomsten zo veel mogelijk te vermeerderen, volgende de rechters in hun straffen en gestrengheid, schonk vergiffenis aan alle zondaars die een som geld konden betalen. Het denkbeeld om misdaden met geldboetes af te kopen, was in de oude tijd niet vreemd. Het gebruik ervan werd zelfs algemeen geaccepteerd, de officieren van de Roomse kanselarij gaven zelfs een boek uit waarin de juiste som voor de vergiffenis van elke zonde bepaald was.’
‘Een diaken die een moord begaan had werd voor twintig kronen vrijgesproken en ontslagen. Een bisschop en een abt konden een moord plegen voor driehonderd pond. Iedere kerkelijke kon zich op de verfoeilijkste wijze bevlekken voor het derde gedeelte van die som. De hatelijkste misdaden zelf, waarvan men in één mensenleven zelden voorbeelden van vindt werden gewoon met de mantel der geldliefde toegedekt.’
‘Maar toen er eindelijk in de wereldlijke hoven een betere manier van rechtspraak werd ingevoerd, raakte de gewoonte om misdaden af te kopen in onbruik. De voorwaarden van het hof van Rome om vergiffenis te schenken, werden voortaan als goddeloos beschouwd en als de bron van het verderf van de geestelijken.’
Luther is scherp en zijn publiek luistert met ingehouden adem. ‘En moest het dan nog gebleven zijn bij die zedenverbastering van de geestelijken. Maar neen. Hun buitensporige rijkdom en macht stelden hen tezelfdertijd in een positie om al de andere mensen te onderdrukken.’ Hun zogezegd geloof was niet meer dan een ordinair en platvloers bijgeloof, ‘hetwelk altoos met pracht of grootheid is ingenomen om gewijde lieden rijkelijk en onbepaald te begiftigen. Van daar de bron van hun onmetelijke inkomsten en dat van dit onbepaalde rechtsgebied door de kerk in elk land van Europa bezeten en waarvoor de leken voor opdraaiden. En dat die rijkdom eigenlijk hun geld was.’
De schrijvers blijven terugblikken in de tijd. Wat zich hier afspeelde in Duitsland kan je perfect kopiëren naar Vlaanderen. De politieke instabiliteit en de aanslepende oorlogen hebben de kerken groot gemaakt. In tijden van oorlog werden alleen de kerkgebouwen van vernieling gespaard. Men behoedde ze uit eerbied voor de kerkelijke waardigheid maar vooral uit bijgelovige vrees van de kerkelijke ban, een dreigement waar de geestelijken te pas en te onpas mee zwaaiden.
‘Velen die dit bemerkten, droegen hun land over aan de clerus om achteraf hun eigendommen in leen te houden van diezelfde kerk. De kerk kreeg met verloop van tijd zo veel eigen leenmannen waardoor haar macht nog groter werd. Met zeer veel uitwendige praal tot de priesterlijke bediening gewijd, werden ze van de rest van de mensen onderscheiden door hun bijzondere kleding en een andere levenswijze. Ze konden uit hoofde van hun staat genieten van verscheidene exclusieve voorrechten waar andere christenen niet in deelden.’
‘Naarmate de geest van bijgelovigheid toenam, werden ze aanzien als wezens verheven ver boven de ongewijde leken. Ze meenden dat men hen niet volgens dezelfde wetten kon beoordelen of aan dezelfde straffen kon onderwerpen. De burgerlijke rechtbanken maakten een uitzondering voor de priesters. Deze ongezonde vrijheid werd trouwens geruggensteund door pauselijke vonnissen en kerkelijke vergaderingen en bekrachtigd door de voornaamste keizers die het land ooit bestuurden.’
De kerkelijke gewaden als schild voor immuniteit. Zo kan ik dit het best interpreteren. En weeral eens dat gesjoemel met de term ‘gewijd’. Gewijd water en gewijde ambten. Even kruisgewijs zwaaien met de handen was voldoende om iets of iemand te wijden. Bepaald hallucinant om vast te stellen dat het dit zwart volk was die zo hard inkerfde op bijgeloof en afgoderij. Het ergste van allemaal was de wetenschap dat ze ervan overtuigd waren dat ze zelf een heilige dimensie konden geven aan de dingen.
Hoe waanzinnig het er allemaal aan toe ging, blijkt verder in deze oude teksten. ”Zo lang een kerkelijke met de geestelijke waardigheid bekleed was, werd zijn persoon geheiligd gehouden en ten ware dat hij van zijn bediening was afgezet, kon de ongewijde hand van wereldrijke rechters zijn persoon niet aanraken.’ De macht om een kerkman af te zetten kwam alleen toe aan geestelijke hoven. ‘Het viel moeilijk en kostelijk om een vonnis tegen hem te verkrijgen, zodat de meeste beschuldigingen volstrekt onbestraft bleven. Veel schelmen namen om geen andere redenen de kerkelijke orde aan, dan om daar door hun straf te ontwijken welke zij voor hun misdaden verdiend hadden.’
‘De Duitse edelen klaagden openlijk dat deze gezalfde kwaaddoeners zelden, zelfs niet om de gruwelijkste misdaden, met de dood gestraft werden. Deze immuniteit voor de burgerlijke rechter was een smet op de maatschappij van toen en hielp allerminst om vooruitgang te zien in het gedrag van de geestelijken.’
Vooruitgang? Bach, ik kan nog niet eens het topje van de ijsberg vatten. Het leven van de mensen is verknocht met en verknoeid door de geestelijken. Ik blijf het me afvragen hoe deze mannen en vrouwen in hemelsnaam kunnen geloven in waarden die eeuwen en eeuwen gezorgd hebben voor de smerigste corruptie en wantoestanden. Ik kan het echt niet beter vertalen dan wat ik hier te lezen krijg: ’terwijl de geestelijkheid met zo veel ijver haar voorrechten zocht te verzekeren, maakte ze een gedurige indrang op die van de leken. Alle zaken, het huwelijk, uiterste wille, woeker, wettige geboorte als mede het kerkelijk inkomende rakende, werden verondersteld zo nauw aan de godsdienst verbonden te zijn, dat ze allemaal door geestelijke hoven konden gevonnist worden.’
‘Hierdoor kregen de kerkelijken nog grotere vermogens en geldsommen welke in die tijden betaald werden aan diegenen die de bedieningen van het recht hadden.’ Ik kan me perfect de vrees van de mensen inbeelden. Een heilige schrik voor de opgelegde straffen. Ik besef nu waarom schrik in mijn eigen taal nog altijd gelinkt wordt aan het bijvoegsel ‘heilig’. Heilige schrik om rond de oren geslagen te worden met de kerkelijke ban bijvoorbeeld. In de Westhoek en in Vlaanderen kunnen ze er over mee vertellen.
Dit is een fragment uit Boek 6 van De Kronieken van de Westhoek
