Een hele waslijst van termen als ‘god almachtig’ en ‘here gods’ en ‘heilige en apostolische kerk’ allemaal bestemd voor de al dan niet godvruchtige lieden van Poperinge. Het is maar al te duidelijk dat de bisschop van Ieper er de hand in heeft. Een verordening van 25 september 1560 is veel interessanter. ‘Het is voor jong en oud verboden om te kaatsen, te bollen, te schieten, te knikkeren of enig ander spel te spelen, “zangerijen” te doen of voor te stellen op markten, straten of openbare wijken.’ Mochten de mensen toen eigenlijk nog iets anders doen dan werken, jaknikken en naar de kerk gaan? De volgende tien jaar zal het verordeningen van dergelijk allooi regenen.
Zelfs in de tavernes mag er niet gespeeld, gekaart of gedronken worden terwijl er in de kerken gepreekt wordt of terwijl de goddelijke diensten aan de gang zijn. Er komen altijd zware boetes bij kijken. De mensen moeten al schrapen om rond te komen maar daar hebben de schepenen geen oren naar. God en kerk tellen, de rest kan stikken. Die wetgeving voor de cafébazen laat trouwens weinig aan de verbeelding over. Zo het volgende voorbeeld: ‘het schependom beveelt ook tavernes en herbergen te sluiten tijdens dezelfde tijd van goddelijke dienst of predicatie en hun “vaetkens’ in te houden.’ Op zon- en feestdagen moeten alle winkels dicht.
‘Geen winkelhouders konden nog hun winkels en vensters openhouden of er waren tentoonstellen op boete van 20 schellingen.’ Nog zo’n idiote wet is deze van 19 augustus 1573. ‘Wanneer overdag de heilige gerechten naar een stervende moeten worden gedragen, zijn de bloedverwanten van de zieke verplicht de zes naastwonende buren te vermanen, dat die, zowel binnen als buiten de stad, in het gaan en in het keren de priester zullen vergezellen, op een boete van 3 ponden en arbitraire correctie. ’s Nachts zal de priester door zes mannen van de wake opgeleid worden.’
Steun bij een glaasje brandewijn
Veel Poperingenaars zoeken wat steun bij een glaasje brandewijn. Maar in 1596 wordt ook hier paal en perk gesteld. ‘Omdat er meer en meer problemen ontstaan door het drinken van gebrande wijn, bijzonder op zondagen, heilig- en vastendagen en dagen waar de aanwezigheid gewenst was bij de preken en te bidden voor onze moeder de heilige katholieke christenkerk, wordt er verboden brandewijn te verkopen na 9 uur. De brandewijn mag maar te koop gesteld worden op de markten en openbaar langs de straten.’ Opdedrinck snijdt hoofdstuk dertien aan. Hij zal het eens hebben over de vorst. Hij bedoelt hiermee Filips II, de Spaanse zoon van keizer Karel en grote baas over de Nederlanden.
Filips zien ze niet veel hier. Hij laat het bestuur in de Nederlanden over aan een hele trits landvoogden. Eerst is er Margaretha van Parma die opgevolgd wordt door respectievelijk Alva, Don Juan van Oostenrijk, Lodewijk van Requesens en prins Alexander Farnese. Al die prinsen worden hier in het verraderlijk bad van de ketterij en geuzenrebellie gegooid. Maar welke is betrokkenheid van de koning zelf? Ik val maar meteen met de deur in huis. Filips II is een gevaarlijke en oerkatholieke kwezel. Alleen God is verantwoordelijk voor het geestelijk welzijn van de mensen. Ketters begaan misdaden die erger zijn dan die van moordenaars en gifmengers.
Want ze doden de ziel. Hij zou liever zijn landen kwijtspelen dan door te gaan als de vorst van ketters en liever sterven dan iets te doen dat tegen zijn eer en faam indruist. Uiteraard is het katholiek geloof de enige staatsgodsdienst en elke vorm van ketterij die hier tegen ingaat moet met strenge edicten aangepakt worden. Onderpastoor Opdedrinck kan het maar matig appreciëren dat de koning omschreven wordt als ‘de duivel van het zuiden.’
Hij kan er niet bij dat deze kloekmoedige verdediger van het katholiek geloof zo maar wordt verguisd. Zouden ze beter niet kijken naar deze Maarten Luther die paus en kerk met de afschuwelijkste namen heeft vereerd en daarmee de weg voor de rest van de beschimpers heeft gebaand? Was deze Spaanse vorst werkelijk wreedaardig? Van zichzelf beweert hij dat hij liever geen bloed zou vergieten, maar hij doet wat hij moet doen. Met wat fantasie kan ik die laatste zin ook toepassen bij een of andere beul van de Islamitische Staat. Per slot van rekening is het wel deze Filips die de inquisitie heeft ingevoerd in de Nederlanden.
Hij heeft gestreden voor God
Het was allemaal zijn plicht, stelt Juliaan. Heel zijn leven heeft hij gestreden voor God en zijn kerk. Ik bekijk het toch wel even anders. Als koning Filips II op 13 september 1598 sterft, kleeft er wel heel veel bloed aan zijn handen. Volgens de principes van zijn eigen geloof zou hij zeker dik gebuisd zijn voor zijn toegangsexamen richting hemel. In de Westhoek prevelen ze natuurlijk alleen maar goed voor de dode koning. De Poperingse stadsrekening van 1598-1599 heeft het over enkele kostenposten voor een plechtige uitvaartdienst voor de zielrust van de Spaanse vorst. En dan zijn er al die soldaten, Spanjaarden en anderen.
Allemaal opgetrommeld om de rust te doen terugkeren maar die op hun beurt meer kwaad doen dan goed. Wat een belasting betekenen ze toch voor het land! Hele benden soldaten arriveren op elke mogelijke uren in de Vlaamse steden om er zich te vestigen of er voor enige tijd te verblijven. Het hoofdgarnizoen bevindt zich in Oostende en van daaruit lopen de vreemde soldaten Vlaanderen rond, voeren ze aanslagen uit op steden en dorpen, nemen ze soms de gegoede burgers gevangen om ze dan tegen betaling van enorme losgelden weer op vrije voeten te brengen. ‘Onze noeste wevers verlieten hun moederstad en zo ging de oude lakenhandel te kwiste.
Op het grondgebied van Poperinge lagen uitgestrekte landerijen er verlaten en onbeploegd bij, terwijl hongerige wolven door de woeste akkers en bossen zwierven. Langs de openbare wegen bestond er voor de reiziger geen veiligheid meer.’ Tot overmaat van ramp is het de bevolking die moet instaan voor de soldij van de vreemde soldaten. Een toestand die vanaf 1580 leidt tot een lawine aan extra kosten en belastingen.
–
Uit deel 7 van ‘De Kronieken van de Westhoek’
