Hoe wonen onze voorouders in de vroegere tijden? Tot ver in de jaren 1000 wordt er helemaal niet gebouwd in steen. Stenen zijn niet verkrijgbaar. De Romeinen kenden bakstenen maar hun bouwmateriaal raakt na de Romeinse bezetting volledig in onbruik. Hutten, steden en openbare gebouwen wordt gebouwd in hout en leem. Het is natuurlijk erg vergankelijk bouwmateriaal en schrijver René Dumon schrijft dat het tevergeefse moeite is om in Nieuwpoort op zoek te gaan naar sporen van bewoning in de zeer vroege tijden. Sporen van het verblijf van onze voorouders zijn niet zozeer fysiek terug te vinden maar wel in de afkomst van de plaatsnamen die men ter plaatse aantreft. Ik ben het met hem eens.
Hoewel de meeste benamingen uit de verafgelegen tijden, door tijd en sleet, en door velerlei omwoelingen, worden uitgewist, zijn er gelukkig enkele lang genoeg blijven voortbestaan, om te kunnen opgemerkt en opgetekend worden in middeleeuwse documenten die op vandaag nog beschikbaar zijn. Die benamingen leveren op zichzelf al een stevig bewijs dat er mensen woonden. Nieuwpoort telt drie namen die teruggaan naar de Keltische tijden. Dus naar de periode voor het begin van het nieuwe jaarstelsel. Eén ervan is de Onie. Een tweede benaming uit de vroegste tijden vinden we in Sandeshoved en in het verwante Sandascuad.
De naam Sandeshoved verschijnt voor het eerst in een document van 1112 en Sandascuad vinden wij in een oorkonde opgesteld tussen 1083 en 1093 in geschriften van de abdij van Sint-Winoksbergen. Beide namen bevatten het woord ‘Sand’, een woord dat tot Keltische tijden teruggaat. De term ‘Sand’ heeft hier helemaal niet de betekenis van zand volgens Dumon. Sandeshoved en Sandascuad liggen op dezelfde voorhistorische zandbodem die zich uitstrekt tussen Groenendijk, Nieuwpoort, Sint-Joris en verder. Deze zandbodem is bespoeld door de Onie. Om de oever of het strand van deze stroom te beschrijven, bezitten onze Keltische voorouders een gepaste term: Ouissan of Wissan.
Als plaatsnaam treffen wij het vandaag nog aan in Frankrijk en wel in de vorm Ouessant en Wissant. Onze voorouders zullen die plaatsnamen in de loop van de tijden uitspreken (en er bestaat alleen een mondelinge overlevering) als Quissan of Wissan wat later onder invloed van de Saksen en de Germaanse inwijkelingen zal evolueren tot Ouissande of Wissande. Later nog, toen bepaalde plaatsen die er op ontstonden, als ‘Wissandeshoved’ of ‘Wissandascuad’ bekend geraakten, heeft het volksgebruik deze namen verkort door het laten wegvallen van het voorvoegsel ‘Wis’.
In 1269 verschijnt een grafelijk decreet in verband met het onderhoud van de waterlopen in Veurne-Ambacht. Daar staat de naam ‘Cuetewyc’ voor de eerste keer vermeld. Cuetewyc blijkt volgens het document dichtbij Nieuwpoort te liggen. Het Langelis (de volkse naam voor Langeleed, een afwatering die uitmondt in de Ijzerhavengeul te Nieuwpoort) wordt in 1269 Dunval genoemd. Volgens de tekst van het decreet komt de Dunval aan in Nieuwpoort aan de brug die vermeld staat als ‘pont de Cuetewyc oost’ waarna het water verder stroomt tot aan de ‘dusques a Nuefport’ (de haven van Nieuwpoort).
Schrijver René Dumon identificeert in zijn geschiedenis van Nieuwpoort de ‘pont de Cuetewyc oost’ met de plaats die anno 2000 bekend staat als de Arkebrug. Aan de Arkebrug bevindt men zich nog niet in de stad van Nieuwpoort. Maar het is de enige weg om vanuit de richting Pervijze, Ramskapelle, Wulpen en Oostduinkerke in Nieuwpoort te geraken.
Cuetewyc Oost is dus al een plaats van belang voor de 13de eeuw want alle verkeer moest er langs. En de term ‘Oost’ wijst er bovendien op dat het een afgescheiden gehucht is van het moederdorp Cuetewyc dat verder in het westen ligt. Westwaarts van de Arkeburg (waar zich nu de Kalkovenburg bevindt) ligt in de vroege tijden het dorp Cuetewyc. Maar welke betekenis heeft de naam Cuetewyc? In de Keltische taal van onze voorouders kent men het woord ‘Coed’. Bos. Deze betekenis stemt letterlijk overeen met de beschrijving van het grondgebied waar Cuetewyc gelegen is, namelijk op de beboste gronden aan de zuidkant waarop Nieuwpoort is gebouwd.
Alle getuigenissen wijzen er op dat sommige gronden, nu door de westwijk ingenomen, door een Keltisch sprekend volk als woonplaats werden gekozen. Meer dan tweeduizend jaar geleden. De Kelten noemen de plaats Coed. Ze zullen er bomen vellen, houten hutten bouwen, het land bewerken en zich toeleggen op de visvangst. Aan de zuidkant van de zandbodem staan hun woningen en leggen ze zich toe op de landbouw. Aan de noordkant meren ze hun boten aan in het water van de Onie.
Het ontstaan van Nieuwpoort vindt dus waarschijnlijk plaats vóór de komst van de Romeinen. Hier op een beboste plaats in de huidige westwijk van de stad. Coed is de eerste naam die men er aan gegeven heeft. Het achtervoegsel ‘wyc’ wordt er achteraf bijgevoegd. Onze oudst bekende voorouders behoren tot de Keltische stam van de Morinen.
Het Morinisch territorium grenst hier ter hoogte van de Onie aan dat van de Menapiërs. Als de Romeinen Gallië binnenvallen zijn de Morinen en de Menapiërs de laatsten om zich aan Rome te onderwerpen. In hun verzet tegen Julius Caesar worden ze in grote mate geholpen door de vele bossen en moerassen die men in de streek aantreft. Maar Caesar wil de volkeren kost wat kost onderwerpen. Het stevig bezit van de kustlijn is een must wil hij succesvol een expeditie organiseren tegen Engeland en wil hij het meesterschap verwerven over de Noordzee.
Alle kustbewoners, van de Schelde tot aan Brest, spannen samen om hem dit meesterschap te betwisten. Een machtige vloot wordt verzameld, maar bij de zeeslag ter hoogte van het Franse Quiberon, op de kusten van Bretagne, worden de kustbewoners verpletterd en verslagen. Voor Caesar ligt in 56 voor Christus de weg naar Engeland wijd open. In deze nederlaag hebben onze voorouders zo veel schepen en zo veel volk verloren, dat ze niet in staat zijn Caesar nog verder het hoofd te bieden. In augustus van het volgende jaar onderwerpen ze zich aan Caesar. De Romeinse era is nu definitief aangebroken.
Dit is een fragment uit Boek 1 van De Kronieken van de Westhoek
