Pest: de haastige ziekte

Toen de pest heerste te Brugge

Een pestepidemie was ongetwijfeld de rampzaligste kwaal, die over een middeleeuwse stad kon neerkomen. In een tijd, waar de geneeskunde, de ziekenverpleging, de reinigingsdienst nog in de kinderschoenen stonden, zal het ons niet verwonderen dat deze plaag massa’s mensenlevens vergde en van overheidswege de strengste maatregelen werden getroffen om haar te weren,

In de meeste teksten heet ze ‘haesteghe ziecte’, ‘haestechede’ of ‘pestilencie’, het woord ‘peste’ komt minder voor’.

Wanneer wij in de hallegeboden een besluit lezen, getroffen door de stadsoverheid, aangaande de pest, dan valt het dadelijk op dat men vooral de volkstoeloop wil vermijden. Aldus in de herfst van het jaar 1518, toen de ziekte te Brugge was uitgebroken, werden alle openbare feestelijkheden, zoals kermissen, bruiloften e.d. verboden. Aan personen, die leefden in een huis, waar een pestlijder gestorven of nog bedlegerig was, was de toegang tot kerken en openbare plaatsen ontzegd van 5u. ’s Morgens tot 9 u. ’s avonds en dit gedurende zes weken na het laatste sterfgeval (of na de laatste genezing) in dit huis.

Zij, die in overtreding werden bevonden, werden beboet; een derde van het te betalen bedrag kwam toe aan. diegene, die de overtreder aan de heren van de wet had overgedragen, Veel erger was het echter als men voor hetzelfde misdrijf verbannen werd ‘uten lande van Vlaendren’.

Streng verboden was het om het even welke goederen en levensmiddelen – vooral echter pruimen, ‘een zeer quaet ende dangereulx fruyt’, uit huizen van pestlijders, zowel van buiten als van binnen de stad, te kopen en te verkopen.

Het is bewezen dat, bij voorkeur ratten en muizen vatbaar zijn voor pestinfectie: vandaar dan de talloze ordonnantiën op het werpen van dode dieren in de vestingen en langs de straat. Mensen, die kwamen uit plaatsen waar de pest woedde, mochten in stad niet komen.

In het begin van de 16de eeuw ging in alle parochiekerken van Brugge, elke dinsdag, een processie uit, waar o.a. gebeden werd om de stad te behoeden voor ‘haesteghe ende smettellcke ziecten!’

Waardoor was nu de woning van een pestlijder herkenbaar? Waar iemand door de ziekte aangetast of reeds overleden was, werd onmiddellijk een bondel stro uitgehangen en het huis bleef gedurende zes weken gesloten. De medebewoners die nog niet besmet waren en op straat wilden komen, konden dit slechts ’s morgens zeer vroeg en ’s avonds laat en dan nog mits het dragen in de hand van een witte roede, vijf à zes voet lang en goed zichtbaar voor iedereen.

Van zodra een geval van pest werd vastgesteld, werden, op bevel van de stedelijke overheid, twee ziekenverzorgers naar het huis van de zieke gestuurd, Ook op hem was het uithangbord toepasselijk: zij mochten het huis van hun patiënt niet verlaten en werden tweemaal per dag van de nodige levens- en geneesmiddelen voorzien. Gewoonlijk waren het mensen, die van de pest genezen waren. Als een huisgezin helemaal uitstierf, kwamen ze in het bezit van de goederen. Er zijn dan ook gevallen bekend van pesthelers, die allerhande boosaardige middelen aanwendden om de dood van hun patiënten te verhaasten. Wie betrapt werd op ongeoorloofde wijze te vertoeven in een woning, waar pest heerste, moest op zijn beurt zes weken binnen blijven.

De teraardebestelling van de pestlijders was uitsluitend toevertrouwd aan de cellenbroeders, die voor hun diensten van stadswege werden vergoed. Zij traden ook op als ziekenverplegers. Zij bewoonden het Sint-Hieronymusgodshuis in de SintKathelijnestraat en in 1511 kregen ze een toelage van de stad voor het bouwen van een nieuwe kerk.Zij mochten met de doden slechts over straat gaan ’s avonds ‘naer tluden vande laetste clocke’. Het lijk moest bedekt zijn met een zwart kleed met een wit kruis en er diende opgelet dat de voorbijgangers met de gevaarlijke vracht niet in aanraking kwamen.

Pas na 1700 hield de pest op in West-Europa. In de Aziatische landen echter komt zij af en toe nog wel eens voor.

–

Walter Giraldo in ’t Beertje – volkskundige almanak van 1948 –