Als de hommel geplukt is

Een nacht in de keete

Alreeds ben ik het geware: ‘k zal moeten beginnen met uitleg te geven deur ‘k zie er als meer al eene, die zijne oogen wagenwijd opentrekt, als hij ’t opschrift leest. Als de hommel geplukt is, ze en kan niet groene blijven, en daarom voert men ze naar de keete om er gedroogd te worden.

Eene keete! Hewel! Dat is een gebouw lijk eene kleine scheure, niet anders als dat ze altijd alleene staat, en verre van huizinge en stalling. ’t Is nu zoolange dat ik kan aleene gaan, en ‘k en heb geen jaar geweten dat men niet en zei ‘deze of die keete is afgebrand’ en ‘k heb meer als eene in gloeie gezien.

‘k En heb nog nooit geen chicoreikeete gezien van binnen: maar ’t zijn er die zeggen, dat eene hommelkeete er stijf aan gelijkt. ‘k Zal ze een keer zoowel meugelijk in ’t korte beschrijven en tracht het zooveel meugelijk te verstaan; ’t zal aleene gaan.

Ge hebt eerst en vooral den vierput of den ascheput, waarboven de rooster ligt, die juiste de hoofte van de grond is. Gij moet weten dat het ’t binnenste van de keete is, dat wij beschrijven. Als gij ’t voorenste ziet, ge hebt daar drie gaten, nog al groot, ’teen langs het andere: in ’t middelste maakt men vier en ’t kan een voet of twee hooge zijn; de twee andere zijn de trekgaten.

Daarboven hebt ge den trachter, en als men in den trachter is, zegt men: Wij zijn in de helle. Die trachter kan van 3 tot 6 voet hooge zijn. Op den trachter, die vierkant is, rust de vlake, en ’t is daarop dat men den hommel giet; daar de vlake eenen vloer heeft van geschaafde panneregels vallen er veel hommelmuiten in de helle.

Opdat er geen hommel en zoudt in ’t vier vallen en ook – als de vlamme groot is – opdat de hommel niet en zou verbranden, liggen er boven ’t vier zeugepannen, dat zijn lijk groote veustpannen. Die reke pannen van boven met leemeerde bestreken, naamt men de zeuge. Een ast hommel kan van 130 tot 250 pond wegen en als de keete wel verwarmd is, men kan er bijkans drie droogen onder dag en nacht.

Die binst den nacht in de keete slaapt, en heeft geen pluimen bedde, noch geen versche verslegen matrasse die op een dansend resoor ligt, ’t is gansch gekleed op den grond met eenen ijdelen hommelzak of twee. ‘k Heb alzoo meer dan eenen nacht mij blammot gelegen en stiede

G’hebt daar nu vrienden en vriendjes, lezers en lezeressen, Rond den Heerd, al ’t gene gij moet weten om mijne historie te hooren. ’t Is de gewente van uw vertelling op te knoopen met eene zedelesse en … Eh ja! Voor deze keer, ‘k zal zeggen dat ik geen en hebben, noch van achter noch van vooren. ‘k En verzoeke maar een dingen, ’t is dat gij mij nooit en zoudt navolgen in mijne ezeltrekken.

En daarmet we gaan naar d’hommelstreke.

In den vooravond, ’t was vooren aan September, zaten wij te klappen in de keete, ik, (de zelfde Jan die zijn eerste plokstee gedaan had), mijn broere Koben, en vader, die droogde, en met wien ik van zin was op te blijven. ‘Ik’ zei Koben, ‘En blijve van den nacht niet op; ‘k heb geheel den dag gewrocht en geklawierd en ‘k ruste liever op mijne bedde, dan hier te wentelen op den grond met een hommelzak of twee, en den ganschen nacht sulfer te rieken’.

‘Wij zullen het genoeg aleene kunnen doen, Koben,’ zei ik “”t Zal overkomste genoeg zijn, ’t is morgen zondag en ’t zijn er altijd die den zaterdagnacht keetenieren.’ “t Is waar,’ zei vader, ‘Ge meugt gerust naar uw bedde gaan, Koben, trekt maar naar huis om te helpen met moeder, bij eene halve ure zullen wij ’t vier verzekeren en komen eten.’

‘Als ’t pap is, zegt maar aan moeder dat ik liever met eenen tinnen lepel eet, dan met eenen houten,’ riep ik op Ko ben, die al buiten was. Bedinsten klapte ik wat met vader over ’t beschot van d’hommel, als zij schoone droogde, wie dat er al van dit jaar wel vaarde, en ‘ken weet niet wat nog al.

Wij leien wat kolen aan, ’t vier sperkte en krakte, ‘k ging een keer naar boven om te tasten hoe verre dat d’hommel al gedroogd was, sloeg er eens alhier, en sloeg er eens aldaar op met den spriet. ‘Begint ze al deure komen?’ riep vader van beneen. ‘Neen ze, vader,’ zei ik ‘Ze is in heur zweet, ’t zal wel nuchtend zijn tegen dat dezen ast zal drooge zijn.’

Wij gingen dan al lutteren naar huis om te weten wat dat er ging binnengespeeld worden van den avond, mijn mage stond scherp, zij gingen ’t zien waar dat ik gezeten hadde. Bij duist gelukken en nog, en hadde moeder geen keemepap gemaakt, omdat Ko Sput zijne melk niet genoeg en hadde kunnen uitlangen, en alzoo, och Heere! We kregen lekker overgoten suikerboontjes; ’t water komt nog in mijn mond als ‘k er op peize!

Wij lazen een goen ‘Onze Vader’ en wij waren aan’t peuzelen, al te gare uit ’t zelfde pateel. Wij zaten dan al in moeders keuken en wij begosten de laatste boonen bijeen te schravelen, en d’ eerappels te smeuzen.

Nie en smeuzelt
Niet en peuzelt

zei moeder tegen mij, omdat zij mij altijd ’t eene voer achter ’t ander zag over mijn onderste lippe leggen. ‘De pateellekkers en gaan naar den hemel niet, ‘ zei Koben en hij lei zijn alaam neere.

Dit werkje was allichte effen, en wij bedankten ons Heere voor d’eerappels en de boonen, die hunnen tijd gedaan hadden; moeder stelde de kaffiekanne op, en wij waren gerust tot ’s anderendaags. ‘Jan,’ zei vader, ‘Gaat gij nu wat naar de keete, en bezorgt bijzonderlijk wel ’t vier, ‘k ga ik mij gaan doen scheren.’

Vader en moeste mij naar den scheerwinkel niet meevragen, ’t en hadden nog nooit geen scheirs op mijn gebenedijd kintje gekitteld, en ook ‘k was te preusch met de keunewulle, die er al op stond. ‘k vertrok dan aleene naar de keete en ’t was helledonker; om niet te toogen dat ik een benauwderik was, en om mij bezig het houden, zong ik ’t liedje van Vanhee. ‘k Was juiste aan deze klaus als ik binnenging:

‘k Heb mij op reis begeven
Met mijnen stok in d’hand
Nooit was ik in mijn leven zoo lustig en plaisant;
Maar onder mijne wegen
Te midden van den nacht,
Kwam ik den duivel tegen
Gheel op het onverwacht.
Tidera lala lala enz ….

‘k Vond er nog alles in orde, en ’t vier in goen staat; ‘k haalde wat droge hommelzakken en recht voor ’t vier, miek ik mijn bedde. ’t Kwam in mijn zin dat ik nog niet gelezen en hadde ‘klas wat ik moeste lezen en liet mij vallen op mijn hommelzakken; maar ‘ken was er nog geen vijf minuten of ‘k hoorde de klinke van de deure opgaan en ‘Hei! Leeft er etwien?’ riepen ze met drie, vieren. ‘Komt naar binnen! Komt naar binnen!’ zei ik, ‘k hadde ze al verkend als ze over d’halve deure keeken. ’t Was Miel, Jules, Henri en Fiel, al pleuten van de eerste klasse.

‘Ha Jan!’ zei Miel ‘en ge gaat mee met ons?’ ‘Miel,’ zei ik, ‘voor ’t moment is ’t onmeugelijk; vader is naar den scheerwinkel, en wie weet wanneer dat hij weere is, ’t deurt daar altijd tot middernacht.’

‘Ja, als ’t alzoo is,’ zei Henri “k Zal ik hier wat zitten, ’t en kost niet meer als voor staan, en hij zat op den boord van den vierput. ‘Verslijt het gat van mijn broek, moeder kan een nieuw insteken,’ zei Fiel en hij stelde hem met de andere langsten Henri. ‘Wanneer gaat ge uwen ast moeten afschieten?’ zei Jules. ‘Rond den drien, gaan wij moeten laan en lossen’.

‘Wuk?’ zei Miel, “t is morgen zondag en gij zult moeten droogen. ‘k Peisde dat wij gingen een partie gaan bollen naar de Leene morgen achtemoene. ‘Jamaar, ‘ken zal maar moeten zorgen binsten de eerste misse, en ‘k ben dan vrij’. Wij waren bezig met onze leute te regleeren voor ’s anderendaags, waar dat wij gingen gaan vloeren of vloerbollen achter d’hoogmisse, en wat wij al gingen uitmeten achter de vespers als vader inkwam.

‘Vader’ zei Miel, ‘Jan mag mee gaan, enee?’ “t Is te zien waar dat ge gaat,’ zei vader, ‘en wat dat ge gaat doen, en hoe lange dat gij gaat weg zijn.’ ‘Vader,’ zei Henri, ‘We zouden gaan compagnie houden met den krommen Versaa die droogt voor boer Belle, en tegen ten twee’n zijn wij hier wedre, om te kunnen helpen.’ ‘Benoo Versaa gaat wel nog een keer een teele appels braden,’ zei Jules, ‘En we en gaan niet ijdelhands weere keeren.’

Met hun klappen en doen, ‘k machte mee en wij vertrokken. Dien avond was het een benauwdelijk weere, ’t hadde een gloeiende dag geweest, en de lucht was vol donderwolken. ’t Donderde dat de een rabbel den andere niet en verwachtte. Maar wat was dat voor ons? Wij en keeken nooit omme, en wij trokken op naar den krommen Versaa’s al lachen en leute hebben.

Een kwart later staken wij de deur open van boer Belle’s keete. ‘Wie hebben wij daar nu?’ zei Benoo, al zijn bollelanteren opheffen om ons te herkennen. ‘O! hé! ’t Is saperladie! Jan die daar is.’ ‘Hewel, Benoo, en hoe gaat met ’t leven?’ ‘Allerbest,’ zei Benoo, ‘en ge zijt er juist opgekomne: ‘k heb daar op de zeuge eene teele appels gezet om te keusteren.’ ‘Hewel, wij zullen ze helpen proeven, maar ‘k bespreke er wat voor vader.’

‘k Was allichte geware dat het hier ook open hof was: Benoo en was niet aleene. Ko Versoezel, de kloekste kadé van ’t omliggende zat daar voorder op zijn knie’n, bezig met groene bamespruimen (sleedoompruimen) uit zijn beurzen te doen en in eene kansel te vergaren. Hadden de boereinnen van Westvleteren dat moeten zien, zij hadden bloedige tranen gekreschen, deur ze hebben te Westvleteren ’t lood van de bamespruimen.

‘Komt maar al te gare’ zei Ko, ‘en vultjulder beurzen, en ge zult dan weten wat er te doen is.’ Hij en moeste ’t geen twee keers zeggen, ze waren al lichte ingepakt. ‘Nu’ zei Ko, ‘Wij zijn hier naar van Berten Laps; Gusten de zeune is nog bezig met schoenmaken, ‘k heb het licht gezien al door de opperluchten; Berten met Justine zijn wijf, en Amelie, de dochter, zijn al onder de sarge, en we gaan ze eens gaan oproepen met bamespruimen.

Gezeid was aanveerd: deur jongelingen zijn altijd gereed om menschen te plagen. Rechte voor Berten Laps voordeure stond er eene doornhage, waar dat wij juist over konden kijken. ’t Is van hier, dat wij gaan kloppen,’ zei Ko, ‘en ’t is te zwijgen, zwijgen lijk dood, al ware ’t nog zoo kluchtig; en gaat het niet, ‘k zal er tusschen komen.’

’t En was geen een die Ko niet en duchtte, hij had een mensch de beenen van zijn lijf geslegen; en wij moesten wel belooven dat wij gingen zwijgen en niet luide lachten. In een huis vooren aan in het stee, woonde er dan eenen man, Berten Laps bij name, ‘ken zal niet zeggen wat hij dei voor stiel; Justine, zijn wijf en Amelie, de dochter, gingen om te werken in daguren en de zeune August, of beter Gusten, was schoenmaker.

’s Zaterdags moeste Gusten altijd langhe werken en Berten zei hem; ‘Dat is hier alle zaterdage tot pit in den nacht, ‘k ga ik naar mijn bedde, uwe moeder en uwe zuster zijn al in. ‘Vader, ge meugt genoeg gaan,’ zei Gusten, ‘binnen eene ure ben ik al aan’t ronken.’

Op Sinte Bertenstorre sloeg het tiene, en Gusten moeste nog eene schoe opmaken; boerinne Verliere’s moeste ze hebben om naar Westvleterkermisse te gaan. ’t Was al doodstille en ge en hoorde niets dan ’t vallen van Gustens hamer op den klopsteen. Allichte was dit ook stille en hij spande zijn leer op de leest: … prrrof! Ging het op de houten venster …. De schoenmaker verschoot, hield op van werken, en zat te horken met zijnen mond open.

’t Viel al stille: pof! Pehof! Ging het wat later op de deure. ‘Wie is er daar?’ zei Gusten. ’t Bleef weere al stille, maar Gustens herte begoste te kloppen. Al met eens, zes zeven keers reke: pok! Pipol! Popopok! Hij springt rechte, laat zijn schoe vallen; maar ’teen hield niet op en ’t was op de deure en venster te doen.

Al beven maakte hij zijn kruis, ‘als bij van God gezonden zijt, spreekt,’ zei Gusten ‘en komt gij van den duivel, vertrekt.’ Maar ’t en sprak noch ’t en vertrok, en ’t bleef kloppen. Hij loopt naar de schapraai, neemt het broodmes, ontschooft de deure, snakt ze open en pok! Op zijn borst, en klets! De deur toe. In plaatse van beteren, ’t was erger; hij peisde alle momente dat de ruiten van het opperlucht gingen invliegen.

‘Vader, vader!’ riep Gusten, en”’t viel al stille, ‘vader! Vader!’ ‘En wat is’t?’ riep Berten, van uit de spende, waar hij en Justine sliepen. ‘Gij moet komen’ ‘Gij kunt naar uw bedde gaan, en uw werk laten tot maandage.’

‘Och vader!’ zei Guisten, op eenen toon die uit de steenen hadde doen tranen leken, ‘Och, vader, kom ‘k ben benauwd.’ ‘Wat schilt er nu, zijt ge niet beschaamd van benauwdheid te lijden omdat ge alleene zijt?’ ‘Hoor!! ’t Begint nog een keer, ’t spookt hier!’ En op de deure hoorde men nog een keer dien ongelukkigen: pok, popok!

‘En wat is er? En wat schilt er nu?’ zei Berten, die half gekleed binnen kwam. ”t Gaat hier etwat omme,’ zei Gusten. ‘Aa! Gij zot,’ zei Berten, ‘wij gaan u nog moeten naar ’t zottekot. .. ‘ als het geklop dat opgehouden hadde, weere herbegon. ‘Wat is dat?’ zei Berten, verwonderd en bedacht naar de deure kijkende.

“k En weet niet, vader, ’t is al eene halve ure dat het duurt, ‘k heb de deure open gedaan om te kijken wat dat het was, ’n ’t peisde dat ik dood was, ’t was al iets dat op mijn borst sloeg, ’t is lijk als ik het nu nog voelde.’ ”k zal het licht namen en eens gaan zien; geef mij uwe spanrieme, ’t zijn misschien leutemakers en ze en zullen mij niet ontloopen.’

Gusten dei de deur open. Pam! Zei er iets tegen ’t glas van den quinquet en ’t vloog in gruzzlementen en de vlamme laaide en sloeg en wendde in de halfronde brokke, die er nog op bleef staan. Vol schrik sprongen ze alle twee binnen, droeien den quinquet in, en ontstaken ander licht. ‘Justine! Justine!’ riep Berten.

‘En wat is er?’ riep Justine. ‘Justine! Ge moet opstaan, ’t gaat hier iets omme.’ Amelie had het ook gehoord, en lijk heur moeder, ze trok zeere eenen rok aan, en berrevoete, stonden ze daar te geven op de blauwe tegels aan den heerd. Berten ging nog een keer buiten gaan, zei hij als Gusten geheel de historie uiteen gedaan hadde aan zijn moeder en aan Amelie.

‘Och vader,’ zei Amelie ‘en gaat tcoh niet buiten, och vader, als ’t u belieft!’ ”k Wil weten wat dat dat is,’ zei Berten. ‘Och vader,’ ging Amelie voort ‘en ga niet buiten, questie wat dat dat is, ze kunnen u nog vermoorden, of ’t kan nog in huis komen.’ “k wil wedden, zei Justine ‘dat wij gefopt zijn deur Rooze van hierbij.’ ‘Welke Roose?’ zei Gusten.

‘Hier Rooze van Sarels, ze is jaloers van ons, ge en kunt niet meer, en elkendeen zegt dat het eene tooverege is; ’t is zij die’t kind van onzen Alewis heeft doen dood gaan. Als men het schaaptje in zijn schrijnnetje lei ’t was geheel in rood tikkeltjes, Rooze had het door de duivels doen dood steken met spellen, ’t was zij ook …. ‘

Berten hoorde dat Justine al aan ’t commeren was, hij dei nog een keer de deure open, ’t robbelde wedre, ’t vloog iets binnen, klets! Zei de deure en alles viel stillen. Van dan afhoorde men niets meer. Gusten moeste zijn werk laten tot den maandag en al beven gingen ze naar hun bedde. Ons Heere weet wanneer dat zij in slape gerechten!

’t Was twaalve als wij weder bij Benoo in de keete kwamen. ‘Ko’ zei Jules ‘g’hebt mij algelijk eene geweldige muilepere gegeven!’ ‘Ge moest maar zwijgen,’ zei Ko. ”k En koste mij niet meer inhouden, als ik het quinquetglas hoorde klinken en Berten binnen vluchten. ‘Zwijgt’ zei ik, “k heb op mijn vingers gebeten dat het bloed erachter kwam.’

‘Jan!e zei Ko “k heb een keer of twee te wege geweest u ook een te geven, deur ge en hebt haast niets anders gedaan als gelachen.’ ‘Als gij moest appels hebben,’ riep Benoo, die daar lei en dummeren op een hoop hommelzakken, ‘gij moet ze zelve van de zeuge nemen.’ Hij en moeste ’t geen twee keers zeggen. Bedinsten dat de andere de historie van Berten lap vertelde, haalde ik de keusteraars uit en proefde ze zeere. ‘Heila! Jan! Gaat ge ze al opeten?’ riep Ko, ‘zet de teele hier in de midden, wij kunnen erronten zitten.’

‘Jamaar, alzoo niet geboerd,’ zei Benoo, ‘Jan, neem er eerst wat uit voor uw vader, en met de reste kunt gij doen wat gij wilt.’ ‘k Stelde dan de teele op eenen stoel en wij zaten erronten en gelachen dat er wierd met onze tooverie te Berten Laps, gelachen dat het onzeggelijk was; want, Lezers, ge hebt al wel verstaan dat wij de tooveraars waren met onze pruimen.

Als onze keusteraarsteele uit was sloeg het twee op Sinte-Bertens en ik op, ’t was tijd van te zien hoe het ging met vader. Als de andere mij gereed zagen,w aren ze al van ’t zelfde gedacht: ‘We gaan mee, we gaan mee,’ zeiden ze, ‘ge en moet dar niet aleene dien nast gaan afschieten en laden, wij zullen al een handje toesteken en in een halve ure zal het al effen en streke zijn.’

Zij waren al nog lichte te beene. Wij wenschten goeden nacht aan Benoo, bedankten hem hertelijk voor zijne appels en wij waren op gang. Als wij bij de keete kwamen , ‘k hoorde vader met de koolschuppe weren. ‘ha, gij zijt daar,’ zei hij, ‘de ast is juiste drooge, en ’t vier is afgedekt.’ ”k Zal hem zeere gaan afschieten, vader.’

‘k trok mijn beste af, en in mijne hemdemouwen liep ik den trap op naar boven. Henri stond met den lanteeren om te lichten; Jules dei de vallen en schutsen open van de vlake en den afschieter en Ko stond gereed met den bezem om de vlake schoone te vagen. Miel, bedinsten dat wij wrochten, vertelde aan vader al ’t gebeurde van den nacht.

Als wij nu al aan’t werk waren, ge en hoordet niet meer tenzij ’t geratel van mijn schuppe, die den ruischenden droogen hommel in den afschieter dei vallen en ’t gefrot van Ko’s bezem. In tien minuten was de vlake gezuiverd en ijdel; ‘k liep beneen, ‘k kroop in d’helle, en als ik ze uitvaagde, trok Ko den helhommel al door de trekgaten. De andere en waren ook niet leeg: intusschentijd hadden zij de zakken groenen hommel op de vlake getrokken en ‘k en was maar buiten den trachter als zij al aan ’tij delen waren.

‘k Zweette lijk een waterhond die uit de beke springt, en ‘k liep naar boven om den groenen hommel te sprietelen. Ons laden en lossen hadde een kleen halfuurtje gedeurd; een mensch aleene moet er eene ure voor hebben. Vader en hadde ook zijnen tijd niet verspeelt, hij was naar huis gegaan om wat eerrappels te halen, en als wij gedaan hadden, was hij al bezig met ze in de asschen te reeken en ’t vier te vermaken.

Tegen ten drie en half waren ze al genoeg, vader klauwde er wat uit met de loete en, met een kleen duwtje, ze vielen open lijk bloeme. Miel was al aan ’t eten en wij en hadden nog niets. ‘Jamaar, jamaar, Miel, van den dienen niet,’ zei Ko, ‘ge en hebt niets gedaan en gij zit de eerste aan den pot.’ ”k Zal ze ik uitklauwen,’ zei vader, ‘ en verdelen.’ ‘En ‘k zal ik zorgen,’ zei Ko, ‘dat er niemand aan en komt, die zijn pekkel uitsteekt krijgt dezen knippel op zijn kneukels.’

”k Zal ik ook helpen zorgen,’ zeiden de andere, en ze stonden al met een perse bout in hunnen handen. ‘k Heb meer als een op mijn kneukels gekregen en meer als een gegeven ook. Vader begoste ze dan ronddelen, en wij hadden er elk vijf.’t En deurde niet lange tegen dat ze naar de andere wereld waren. ’t En was maar Henri die bleef eten, als wij al lange gedaan hadden; hij haalde nog altijd uit zijn broekbeurze. ‘Plak!’ zei Ko, op Henri’s knie.

‘Ai! Mijn bille is verbrand!’ riep Henri, die zeere zijn hand in zijn beurze stak, en den laatsten gesmeuzelde errappel uithaalde. En lachen dat men dei. Bedinsten dat wij aan’t lachen en klappen waren, begon de eerste misse te kloppen. “k Zal mij gaan verkleen,’ zei vader, ‘om naar de misse te gaan.’

‘En wij gaan ook,’ zeiden de andere, ‘en we zullen een keer zien al passeeren hoe dat het gaat tot Berten Laps.’ Binsten de eerste misse moest ik de keete bezorgen. Als ze al weg en deure waren, dei ik zeere sulfer in de pannen, ontstak ze met eene gloeiende kole, en zette ze brandende in de trekgaten. Ze stonden daar te blauwvlammen lijk duivels die wijwater gelekt hadden; ‘k vermiek het vier en ging wat buiten, versche lucht gaan scheppen.

De bende leutemakers trok naar de eerste misse; ze en hadden maar dat te doen, en later gingen wij te gare naar de hoogmisse. Voor Berten Laps was de strate gezaaid met Bamessen, de boerinnen stonden met de tranen in hunne oogen als ze ze zagen, en ‘k moet bekennen dat wij beter gedaan hadden van boer Belle’s pruimen te laten rijpen.

Ge gaat misschien zeggen, Lezers en Lezeresen: ‘Jan, ge en hebt gij dan niet geslapen dien nacht?’ ‘Hewel, neen’k, vrienden, mijn opperste oogevlegger en heeft geen tien minuten op mijnen ondersten gerust, maar binst den pluktijd, och Heere, ’t gebeurd zoo dikwijls, en in de leute ge en peist op geen moe zijn. En daarmee, lezers en lezeressen tot dat wij ons nog een keer tegenkomen.

Die wilt weten hoe dat men hommel droogt en moet maar in de keete gaan als de sulfer brandt, dat kietelt wat in den neuze en in het kelegat, en ge zult meugen hoesten en niezen.

D.V.S.
In ‘Rond den Heerd’ van jaargang 1883