Op 13 juni 1305 wordt het vredesverdrag tussen Frankrijk en Vlaanderen plechtig afgekondigd. De ceremonie gaat door in Athis-sur-Orge, een dorp aan de Seine ten noorden van Parijs. Filips is er. De Vlaamse en Franse prominenten eveneens. De gevangen Robrecht van Bethune ontbreekt. Enkele hoofdrolspelers maken het al niet meer mee. Zoals gezegd is de oude Gwijde in zijn gevangenis te Compiègne overleden. Ook de fervente Vlamingenhaatster Johanna van Navarra, al sinds haar 13de de echtgenote van Filips de Schone is onlangs op het kraambed gestorven.
Na de ondertekening van het verdrag van Athis-sur-Orge blijft het heikel punt over van de vrijlating van de Dampierres. De hele familie Dampierre moet zich nog maar eens door het slijk wentelen om Robrecht weer in Vlaanderen te krijgen. De Franse koning eist hun volledige bezittingen als onderpand en als zekerheid dat Robrecht van Bethune zijn afspraken met hem zal naleven. Het is een verschroeiende keuze.
Robrecht van Bethune moet toezeggen dat er een algemene mentaliteitswijziging moet komen van zijn bevolking tegenover het Franse hof en dat alle Franse eigendommen in Vlaanderen moeten worden teruggeschonken. Uiteindelijk! In juli 1305 keert een in zijn grafelijke rechten herstelde graaf Robrecht van Bethune na een ballingschap van vijf jaar terug naar zijn Vlaanderen. Wat is er niet allemaal gebeurd tijdens zijn lange afwezigheid? De vreugde om de terugkeer van hun graaf is immens bij de Vlamingen. Eindelijk kan iedereen weer gewoon aan de slag. Na zeven jaar van oorlog en ontbering kan er weer gewerkt worden. De lakennijverheid kan weer openbloeien. Het Vlaamse leger zat sowieso op zijn tandvlees na de dood van Willem van Gulik. De Franse koning van zijn kant wint met het akkoord kostbare tijd om zijn militaire kracht uit te breiden en zijn financiën bij te stellen.
Op 5 juli 1305 legt Robrecht van Bethune de leenhulde af aan de Franse koning. Op 23 juli wordt het definitief akkoord van Athis-sur-Orge geproclameerd in aanwezigheid van Filips de Schone, Robrecht van Bethune en een schare Franse en Vlaamse edelen. De bereikte akkoorden van Marquette worden zo goed als behouden. Nieuw is echter wel dat de versterkingen rond de vijf grote Vlaamse steden Brugge, Gent, Ieper, Rijsel en Douai binnen de vijf jaar afgebroken dienen te worden met een verbod om die nog ooit te herbouwen. Die laatste toezegging bleek noodzakelijk om Robrecht vrij te krijgen. Een verplichte keuze tussen de pest en de cholera.
De kasselrijen van Rijsel, Doornik, Orchies en Douai zullen door de Fransen bezet worden als waarborg indien de Vlamingen hun verplichtingen niet zou nakomen. Het komt er op neer dat dit gebied niet langer meer aan Vlaanderen toebehoort en aangeslagen wordt de Filips de Schone. Bovendien behoudt de koning zich het recht om te allen tijde bijkomende waarborgen te eisen. Geen enkele Vlaming kan er bij waarom Robrecht van Bethune dit schadelijk verdrag ook maar heeft kunnen aanvaarden. Wat heeft de graaf er toe aangezet om zo’n ellendig akkoord te sluiten? Blijkbaar verkoos Robrecht een zelfstandig graafschap Vlaanderen met zijn eigen vrijheden boven de verplichtingen tegenover de Franse heerser.
De Franse koning heeft het leep en slim gespeeld. Beetje voor beetje heeft hij de Vlamingen, met op kop de Dampierres, schaakmat gezet. Hij heeft zonder scrupules zijn belangrijkste opponenten gevangen gezet. Samen met een hele batterij advocaten heeft hij de Vlaamse edelen tegen de steden uitgespeeld. Een perfecte verdeel-en-heers politiek. Politiek gezien gewoonweg geniaal gedaan. En uiteindelijk heeft hij geprofiteerd van de gretigheid van de Dampierres om weer de voogdij over Vlaanderen te kunnen herwinnen. Maar het mag duidelijk zijn: waar beide partijen voor de onderhandelingen zowat op gelijke voet stonden, blijkt achteraf Vlaanderen de dupe van zowat alles!
De inwoners van de Vlaamse steden zijn verbijsterd en woedend. Ze voelen zich bedrogen door de vier Vlaamse onderhandelaars die niet eens durven terugreizen vanuit Parijs. Hebben zij daarom zo lang strijd gevoerd tegen de Fransen? Waarom heeft de graaf hen overgeleverd aan de totale willekeur van Filips de Schone? De stedelingen weigeren het verdrag te ratificeren en denken er nog niet aan het “zoengeld” te betalen.
Een kleine twee jaar later, we zijn mei 1307, heerst er nog altijd een immense onrust en onvrede wegens het verdrag van Athis-sur-Orge. Er heerst een nooit geziene crisis in de belangrijke lakennijverheid waardoor heel veel handarbeiders zonder werk zitten. De Bruggelingen die hardnekkig weigeren om het verdrag van Athis te ratificeren, dwingen Robrecht van Bethune om nieuwe onderhandelingen te starten. Ondertussen is Clemens V aangesteld tot nieuwe paus en die wil een nieuwe kruistocht organiseren. De aanhoudende problemen tussen Frankrijk en Vlaanderen staan zijn plannen in de weg. Hij wil een definitief einde aan deze ongezonde situatie.
Te Poitiers start in het bijzijn van de paus een bemiddeling tussen Robrecht van Bethune en Filips de Schone. De Vlamingen die hun hoop stellen op de paus zien al snel in dat de paus de Franse macht nodig heeft om zijn kruistocht te organiseren. Het verdrag van Athis wordt hier en daar wat bijgesteld maar blijft overeind. De gemeentelijke gedeputeerden zijn verschrikkelijk ontgoocheld door het vonnis. De onrust houdt aan. De spanningen tussen voor- en tegenstanders van de vrede lopen hoog op. In alle Vlaamse steden breken onlusten uit. Het graafschap evolueert naar de totale anarchie!
Januari 1308: Filips de Schone is de situatie in Vlaanderen meer dan moe en na veel vijven en zessen laat hij in een oorkonde weten dat hij het land van Vlaanderen in de situatie terugbrengt als die van voor de oorlog. De Vlamingen hebben hun echte zelfstandigheid terug en dat wordt vastgelegd in het verdrag van Parijs op 9 april 1309. Volgens het verdrag vervallen de boetes, volgt er algemene amnestie en moeten de steden hun stadsversterkingen niet afbreken. Ieper en Gent laten zich overtuigen. De Bruggelingen niet. Ze weigeren in te gaan op de nieuwe voorstellen van de Franse koning.
De listige en wispelturige Franse vorst gooit het nu over een andere boeg om de Vlamingen onder de knie te krijgen. De zoon van Robrecht van Bethune en rechtmatige opvolger als graaf van Vlaanderen is de zesendertigjarige Lodewijk van Nevers, berucht om zijn losbandig leven en wegens zijn voortdurende geldnood. Filips de Schone stelt voor aan Lodewijk om zijn erfrechten te kopen en diens kinderen op hoog adellijk niveau te laten uithuwelijken. Het plan mislukt als de zoon van Robrecht van Bethune de voorstellen weghoont.
De economische en sociale twisten in de steden laaien weer op. Met de hulp van de graaf hebben de patriciërs opnieuw de schepenambten onder controle. Ze slagen er in om de boetes die betaald dienen te worden aan Frankrijk door te schuiven naar het gemeen. Hun gewelddaden op het platteland zijn schering en inslag. Robrecht zelf zit zo diep in de schulden dat hij zich verplicht ziet om zijn kroonjuwelen te verpanden aan een zekere Italiaanse bankier Thomas Fini die hij noodgedwongen benoemt tot de algemene ontvanger van het hele graafschap Vlaanderen.
De belastingsontvanger van Fini zijn uitpersers tot en met. Ze drijven het zo ver dat uiteindelijk de mensen van het Waasland ertegen in opstand komen. Robrecht trekt er met zijn ridderleger naartoe en onderdrukt de opstand op hardvochtige manier. Vijfentwintig volksleiders worden verbannen en vijf mannen worden opgeknoopt. Nog datzelfde jaar zal Thomas Fini door Robrecht het land uitgezet worden wegens fraude en bedrog.
Maar Robrecht slaagt er niet in om de weerstand van de steden te breken waar de burgers hun keuren en vrijheden met hand en tand verdedigen. De gilden zetten hun strijd voort tegen de patriciërs die de belastingen naar hun hand zetten en niet aarzelen groot geldgewin te maken op de kap van het gewone volk.
In 1310 brengen de Bruggelingen één van de schepenen om het leven en op 14 augustus 1311 breekt er een zware opstand los in Gent. Er wordt zelfs enige tijd gevreesd voor het leven van Robrecht van Bethune. De wevers krijgen er de bovenhand, maar het enige resultaat van de opstand is uiteindelijk het betalen van een boete aan de graaf.
Ondertussen gaat Filips de Schone weer een stap verder als hij de kinderen van Lodewijk van Nevers laat ontvoeren. De geschiedenis van Filippina herhaalt zich. De kinderen worden in december 1311 in Parijs opgesloten. Lodewijk volgt hen naar Parijs en scheldt de Franse koning uit voor “vorte vis”. En dat wordt natuurlijk door de arrogante koning niet in dank afgenomen: hij wordt zonder veel tralala wegens majesteitsschennis opgesloten in de gevangenis van Moret, in de buurt van Parijs. L’histoire se répète.
De Franse koning wil absoluut Waals-Vlaanderen inlijven bij Frankrijk en heeft Robrecht van Bethune in de tang nu hij zijn kind en kleinkinderen in zijn “bezit” heeft. Filips nodigt Robrecht uit naar Pontoise en stelt zijn eisen. Robrecht doet afstand van de heerlijkheid Bethune en van Waals-Vlaanderen (met o.a. Rijsel, Douai en Orchies) ten gunste van Frankrijk. Hij krijgt hiervoor een jaarlijkse rente van tienduizend pond. Alle “misdaden” die de graaf ooit bedreven heeft tegenover de Franse koning worden hem vergeven. Alle verbroken handelsbetrekkingen tussen Vlaanderen en Frankrijk worden hersteld.
Op 11 juli 1312, precies tien jaar na de glorierijke Guldensporenslag, voorziet Robrecht van Bethune dit akkoord van de grafelijke zegel. Alles waar de Vlamingen het voorbije decennium voor gevochten hebben wordt in één beweging ongedaan gemaakt. En wat het nog onbegrijpelijker maakt: er is geen sprake van vrijlating van de gevangen genomen nazaten van de Vlaamse graaf.
Het blijft tot op vandaag een mysterie. Wat heeft de vijfenzestigjarige Robrecht bezield om dit schandelijk akkoord te ondertekenen? Heeft hij gehoopt op de fair-play van de Franse koning om achteraf zijn kinderen vrij te laten? Misschien ligt de waarheid bij het feit dat een ontmoedigde Robrecht van Bethune niet langer kan rekenen op het gemeen van de grote steden die zich door de Dampierres bedrogen voelen. Of was hij bedwelmd door de plotse vrijgevigheid van de koning?
Dit is een fragment uit Boek 2 van De Kronieken van de Westhoek
