Het wegvallen van de handelsactiviteit met Frankrijk is natuurlijk een drama voor de Vlaamse steden. Het verbod om nog naar de kerk te gaan en dan nog die onverwachte nederlaag tegen de Gentenaars vallen zwaar bij de opstandelingen. Die van Brugge zijn in elk geval erg verdeeld. In de zuidelijke Westhoek blijven de revolutionairen even categoriek. Het uitgeroepen interdict verscherpt zelf nog de opstand.
‘Die wereld van Parijs en Avignon is ziekelijk. Koning en paus roepen de banvloek uit over de naarstige boeren die dit land van vader op zoon met harde arbeid veroverden op de zee. En nu gaan die Franse moordenaars ons nog maar eens onder de vloek van de hemel verwijzen?’ Vooral in de Kasselrij van Sint-Winoksbergen komt het tot hevige uitbarstingen van volksgeweld. Ook in Ieper stelt men zich zeer negatief op tegenover de Franse pogingen tot parlementaire inmenging in hun bestuurszaken. Ondertussen houdt Karel de Schone al van november 1325 een leger klaar in de regio Artesië. De soldaten bevinden zich in de streek van Rijsel en Sint-Omaars en wachten al maanden op het bevel om het afvallige Vlaanderen binnen te vallen en de opstandelingen mores te leren.
Robrecht van Cassel blijft getrouw aan zijn imago van windhaan. Onder druk van zijn zuster, de dame van Coucy, en van Jan van Namen, bezwijkt hij en onderwerpt hij zich aan de Franse koning. Hij trekt zich terug in zijn kasteel te Nieppe. Op 1 februari 1326 wordt het menens voor het Franse leger. Onderhandelen met de opstandelingen beschouwt de koning als taboe. Er komt binnenkort een militaire actie om Lodewijk van Nevers weer stevig in het zadel te helpen. De nervositeit in de Westhoek stijgt.
De archieven van de stad Veurne worden veiligheidshalve overgebracht naar de abdij van Ter Duinen. Er zijn al enkele weken eenenvijftig extra Ieperse boogschutters te vinden in Nieuwpoort. De militaire dreiging wordt echter voorlopig niet in de praktijk omgezet. De winter blijft aanslepen en de Fransen zitten ook nog verveeld met een dreigende oorlog met Engeland. Het favoriete speeltje van de Franse koningen wordt weer in gang gezet: zaai tweedracht en twijfel in de Vlaamse steden en maak van die verdeeldheid gebruik om de touwtjes weer in handen te nemen.
Een eerste splijtzwam komt er op 4 februari 1326 als de graaf de bestaande voorrechten van Brugge, Ieper en het Brugse Vrije bevestigt. Op voorwaarde echter dat er geen strijd geleverd wordt tegen die van Gent en Oudenaarde. Alle beslissingen van de gewezen ruwaard Robrecht van Cassel worden geannuleerd. Enkel de beslissingen van de officiële ruwaard Jan van Namen blijven geldig.
‘De moeite waard om te onderhandelen’, menen de gematigde Vlamingen. Voor een groot deel van het gewone volk is al die Franse tralala onbespreekbaar. De splijtzwam woekert door Vlaanderen. Het is wel duidelijk dat de sfeer in de steden onder druk van de weggevallen handel noodgedwongen gematigd geworden is. Dat kan vastgesteld worden in de jaarlijkse herverkiezingen van de diverse stadsbesturen. De clan van de gematigde Vlamingen stuurt de Ieperling Jan van Belle in opdracht van ‘den ymenen lande van Vlaendre’ naar Parijs om overleg te plegen. Er wordt een datum en een plek afgesproken om de onderhandelingen te starten.
De gesprekken zullen in de loop van maart 1326 doorgaan in Arques, een stadje in de onmiddellijke omgeving van Sint-Omaars. Enkel de officiële mandatarissen zijn welkom. Om u een idee te geven: van Brugge worden bijvoorbeeld veertig gematigde ambachtslieden en poorters uitgenodigd. Naast het schepencollege en de voogd wel te verstaan. De hoofdmannen van de revolutionairen worden volkomen genegeerd. Einde maart komt de vrede van Arques tot stand. Er is sprake van een milde veroordeling van de opstandelingen: het verplicht stichten van een klooster, het vergoeden van de kosten aan de kerk, een bedevaart naar het zuiden voor driehonderd Bruggelingen en Kortrijkzanen.
De verplichte eedaflegging aan de graaf en elke tien jaar aan de Franse koning.
Daarbij komen nog fikse boetes van honderdduizend Doornikse ponden aan de graaf en tweehonderdduizend ponden aan de Franse koning. In ruil zullen de gevangenen worden vrijgelaten en zal iedereen weer in het bezit van zijn goederen worden gesteld. De verbannen Gentenaars blijven verbannen. De sacramenten mogen weer worden toegediend: het interdict is van de baan. En er mag weer handel gedreven worden met Franse klanten. De gewone Vlaamse man is nog maar eens gerold. Frankrijk heeft het hele graafschap Vlaanderen ter dood veroordeeld.
Het verdrag van Arques is een regelrecht dictaat van de Franse koning over Vlaanderen. De overeenkomst wordt door de gematigde Vlaamse ‘vrede-met-Frankrijk-tot-elke-prijs’ aanhangers ondertekend. Het dictaat draagt duidelijk de stempel van de koning. Hij zal er persoonlijk er op toezien dat die gerespecteerd wordt. Hij stuurt daarvoor een aantal mandatarissen naar Vlaanderen. De graaf zelf is er eigenlijk niet echt gerust in en stelt zijn terugkeer alvast uit tot september. Pas dan dient Lodewijk van Nevers zich weer aan als graaf van Vlaanderen.
Het bevestigt voor de zoveelste keer de stelling van de Westhoekbevolking dat de Fransgezinde burgers en de edelen keer op keer misdaden mogen begaan en toch telkens opnieuw in het zadel worden geholpen. De werkman is zoals steeds de pineut. Voor hen is er dan ook in de verste verte geen sprake van een vrede. De hoofdmannen van de revolutie blijven op post. De graaf en de koning hebben het laatste nog niet gezien van het verbijsterde volk! Het dictaat van Arques heeft de deur van de vrede voorgoed dicht gedaan!
‘De leeuw vreest de lelie niet’. De kenspreuk van Pieter de Coninck indachtig, wordt het gebrul van de Brugse arbeiders, de vissers en de boeren aan de zeezijde steeds merkbaarder. Georganiseerde bendes gaan opnieuw op zoek naar alles wat ruikt naar Leliaards. Het ‘popularium genus hominum naturaliter brutale’ bezondigt zich aan extreme gewelddaden. Hondschote, Rexpoede, Killem, Oostkappel zijn in diezelfde zomer en herfst al het toneel van dat revolutionair geweld.
Elke landbouwer die wil meewerken aan die verdomde vrede van Arques, krijgt aanvallen en plunderingen te verwerken van de opstandelingen. De Kasselrijen van Sint-Winoksbergen Duinkerke en Broekburg worden geterroriseerd door de bendes van Jacob Peyt en Jan van der Brugghe.
Wie is die Jacob Peyt? De kronieken omschrijven hem als ‘een vrouwenzot, een heidene, een duivel zonder consciëntie en een onbeschoft heerschap’. Maar hij is tezelfdertijd de tweede ziel van Zannekin en van zijn volk. Peyt is ‘de granieten bok van Sint-Winoksbergen, Sint-Omaars en Cassel’ Hij heeft radicaal gebroken met de kerk en met alle Franse nonsens. Priesters hebben het bij hem totaal verkorven: ‘er zou maar één geestelijke mogen bestaan op aarde, ééntje die opgeknoopt is.’ Hij is een opstandeling van de zuiverste soort die er niet eens aan denkt om zijn tienden neer te leggen voor de afkortingen van Athis-sur-Orge.
Jacob Peyt gaat regelmatig zwaar over de schreef, maar hij inspireert hoe dan ook het brute volk van Veurne-Ambacht. Hij is helemaal niet wars van heiligschennis. Iets wat helemaal niet van die tijd is. Het is daarom niet verwonderlijk dat Jacob Peyt nauwelijks geduld wordt binnen de muren van Brugge. Hij laat effectief geen gelegenheid voorbijgaan om herrie te schoppen tegen de zogezegde verraders van 1302 en tegen de nieuwbakken ridder Jan Breydel. Peyt vreest geen enkele Brugse zot. Hij is op korte tijd het symbool van een radicale groep geworden. Peyts geest doorkruist Brugge en crasht onophoudelijk met oude waarden en met de zeden van de nieuwe hoogwaardigheidsbekleders. Maar Brugge blijft hem voorlopig tolereren. Met lange tanden.
Hij kan de stad erg belangrijke diensten bewijzen in zijn streven naar onafhankelijkheid van de Franse leenheer. Over het hele Westland is er al vlug sprake van gewapende bendes die door niets ontziende hoofdmannen worden geleid. Elk stadje of elke regio heeft zijn eigen hoofdman. In Ieper wordt de bende geleid door Willem van Moorslede. De Westhoek staat in rep en roer. Drieste volksbendes plunderen de woningen en eigendommen van diegenen die hulp verlenen aan de baljuws die werken aan de uitwerking van de vrede van Arques.
Alle graafsgezinden worden onverbiddelijk aangepakt. De streek moet en zal gezuiverd worden van alles wat ook maar ruikt naar blauw bloed of lelies! Ook de kerk en de priesters krijgen het zwaar te verduren omwille van hun steun aan het gegoede volk en hun medewerking aan dat verdomde interdict. De radicalisering valt niet te ontkennen. Dat kan men perfect vaststellen op lichtmis, 2 februari, bij de jaarlijkse herverkiezingen van het Brugse stadsbestuur waar de allerminst gematigde ex-voogd Willem de Deken opnieuw aantreedt als schepen. Aanvankelijk is het nog rustig in Brugge waar de graaf opnieuw zijn intrek heeft genomen.
Maar de rebellie van het Westland bereikt de stad Brugge in maart 1327. Het moorden en plunderen breidt zich gaandeweg opnieuw uit tot het hele westelijke gebied van het graafschap. Vlaanderen distantieert zich wel enigszins van het al te brute geweld van de ondertussen overleden Peyt. Jacob Peyt wordt in augustus 1327 vermoord in de buurt van Hondschote. Hij kreeg tot eenieders verbazing een kerkelijke begrafenis in Coudekerke. Brugge laat een onderzoek instellen naar de daders van de moord. Maar één en ander zal wel met valse schijn te maken hebben.
De dood van deze rebelse en voor velen ‘crapuleuze’ Jacob Peyt is uiteindelijk voor veel gematigden een goede zaak. De moord kan dan ook wel een afrekening vanuit die richting geweest zijn. Ondertussen gaan de inningen en de pointingen van de koninklijke ontvangers hun gewone gang. Belastingen, taksen, boetes. Afdokken. Het volk mort tegen de edelen, de magistraten, de pointers en de ontvangers. Opnieuw wordt een ideale ‘fond’ gelegd voor de opstand van het volk. De onrust van 1324-1325 gist opnieuw volop in de Vlaamse steden.
Dit is een fragment uit Boek 3 van De Kronieken van de Westhoek
