Den Boerenkrijg der westersche parochiën gelegen tusschen Yper, den Yperlé, den Isser en Vrankrijk, tegen de Franschen of Carmagnolen door Carolus De Rache, Krombeke.
Den Boerenkrijg der westersche parochiën gelegen tusschen Yper, den Yperlé, den Isser en Vrankrijk, tegen de Franschen of Carmagnolen door Carolus De Rache, Krombeke.
Brand van Stavele: de abdij van Eversham, Elsendamme en van eene peerdehoeve te Crombeke
Geheel de parochie van Stavele, geheel de dorpplaats met de kerk en alle huizen en hofsteden verspreid door de parochie, de oude abdye van Eversham, in den oosthoek van Stavele, gelegen op de rivier den Isser. Den schoonen vierkanten in steen gemaekten toren die het vuur niet had kunnen verslinden is blijven staen, en is afgebroken geweest in 1811. Het is jammer van zoo een uitmuntend werk (het was een meesterstuk in zijn slach) vernield te hebben, dit zoude nu niet mogen geschieden en zoud als een monument, stuk van oudheid,behouden worden.
Dien tooren hebben wij dikwyls van naby gezien, en geheel het merkweerdig gehugt van Elsendamme, vermaerd door zyn scheepvaert, is allen in asschen geleid geweest en tot puinhopen gebragt. Als dezen afgryselyken brand plaets had, mynen vader zaliger en ik, 11 à 12 jaren oud zynde, waren in onze schuilplaets in de bosschen. Het weer was dampig, de logt overtrokken en door de aentrekking der boschgewassen, den rook sloeg neder in het hout, en vervulde geheel den bosch.
Om te konnen ontdekken van waer den rook kwaem, ik klauterde op den hoogsten boom van het woud. Wij meenden dat het dorp en de kerk van Crombeke was die in vuur stond. Geheel de locht in den noordwesten en den noorden in eene uitgestrektheid van twee uren was eene dikke wolk van rook en glinsterende striemen van vuer.
Het was schrikkelyk om zien, het was Stavele, Eversham en Elzendamme die in vlammen stond, wy waren slegts eene ure van daer afgelegen. Bij honderden en-honderden huishouden waren door de verschrikkelyke rampen van alles beroofd en op straet gesteld.
De franschen namen die schrikkelyke vraek tegen die van Stavele, omdat zy gedurende verscheide maenden te vooren, van de volontairen van Stavele, liggende in den schans tegen Beveren, alwaer de fransche hunne legerstede hielden, zoo veel geleden hadden, hen doodschietende in hunne standplaetsen zelfs.
Men zegt dat den konmandant der volontairen van Stavele Ko Maziere, van den Konmandant der Franschen die te Beveren lagen, daegs voor den inval of gevegt eenen brief van uitnoodiging ontvangen had om de wapens neer te leggen en in dat geval dat aen Stavele geen hinder zoude geschieden.
Ro Maziere, overal gekend door zyn stoute dapperheid en lichaem kragt,het was als eenen Hercules, antwoorde op de uitnoodiging met smaed en veragting. Hy gebruikte zekerlyk in zyn antwoord de bewoordingen niet van Leonidas koning der Lacedoniërs, die met dry honderd Sparteanen (grieken) de engte der Thermopylen bewaerde, en geheel het leger van Xerxes koning der persen tegenhield. Xerxes woedende om den tegenstand, vraegde aen Leonidas zyne wapens, dezen antwoordde hem laconiquement met deze woorden: Kom neemt (viens les prendre).
Ko Maziere, zoo ik meen, kende de oude historie niet genoeg omde uitdrukking te gebruiken nogtans, volgens wy hem later hem zeer wel gekend hebben, en dat van naby, zyn antwoord was zekerlyk in den zelven zin.
Crombeke was onder dat betrek veel gelukkiger of min ongelukkig dan die van Stavele. Bene hofstede alleen met alle stallingen wierd door de franschen in brand gesteken, den hofhond nevens het wagenkot aen den ketting leggende, verbrande in zijn hondekot. Dees hoeve op eenen kleinen afstand der dorpplaets, was bewoond door Pieter Jacobus Toussaint, hoofdman der kuere van Crombeke.
Zynen oudsten zoon Pieter, Caporael onder de volontairen, had eenigen tyd te vooren in een gevegt in de binnedreef der Proostdye eenen kogel in den bil ontvangen. Zyne wonde was nauwelyks geheeld als de fransch inkwam. De franschen door een spie dit vernomen hebbende, staken zyn vaders hof in brand.
De volontairen in hunne aftogt van de fransche balie, hunne verschansing, hadden zich eenige tyd deftig verdedigd in de dorpplaets van Crombeke. Benen ouden man, Maerten Provoost van Rousbrugge, vader van den Kommandant der volontairen van Crombeke, die aldaer woonde ter oorzaek van den brand van Rousbrugge, door eenen kogel getroffen, lag dood in het huis van Benedikt Deraedt. Dit huis stond juist aen den hoek der straet die uitzigt gaf op de Rousbruggestraet, alwaer het geschut hevig was geweest.
Twee schoone koeyen lagen doodgeschoten een honderd stappen of meer van het dorp, zelve straet. Mynen vader had eene veers in het gars of bogaerd gelaten die hy ’s avond ook dood vond leggen. De verlatendheid der parochie was zoo groot dat die koeybeesten en een groot welgemest zwyn daer dood leggende, doorschoten zynde, daer blyven leggen en door de kraeyen en honden verscheurd en opgeëten wierden. Alle de huizen der dorpplaetse stonden open en langs binnen alles verbryzeld tot de glaze vensters toe.
Sedert den brand en het innemen door de franschen van Rousbrugge, den ontvanger der douanen van den keizer, die eene groote cantine van genever had, en in gros verkogte voor het gouvernement, was zich te Crombeke komen vestigen met zynen depot van genever. Dezen ontvanger, Luikerwael, had te Rousbrugge en de voorgaende gevegten eenen arm afgeschoten geweest. Zynen arm was afgezet vier à 5 duimen van de schouder. Hij heeft te Crombeke lang gewoond en ontvanger overleden in 1800 of 1801 of 1802. De franschen dan inkomende en die stukken genever vindende, dronken zich allen stomdronken en verbryzelden al het gene zy vonden. In zulke omstandigheden, het konde niet anders geschieden, den drank maekt van bedaerde menschen zelfs uitzinnigen en goddeloozen.
Onteering en vernieling der kerk van Crombeke, van binnen de kerk
De kerk wierd dan langs binnen geheel verpletterd, autaren, tabernakel, beelden en schilderyen doorkapt en doorkorven, den orgel sedert 20 à 25 jaren nieuw gemaekt door Myn.W.Verhaeghen, meester orgelmaker te Ryssel, klavier, mekanieken, blazebalgen, pypen, alles was verbryzeld, een groot gedeelte der orgelpypen lagen plat gestampt in de kerk. In de kerk zynde, zy hadden de deur van het sacristy niet open gekregen, het was eene deur in zwaer eikenhout gemaekt, beslegen met yzer latten en barren.
Zy hadden er vier tegen gemaekt om die te verbranden, doch niet gelukt, men vond de deur daerna geheel zwart door den rook. Dezelve deur zoo wy menen, hangd daer noch. Zy meenden van schatten in het sacristy te vinden, hadden een gat dweers door den kerkmuur meer dan dry voeten dik gemaekt, onder den venster van het sacristy aen den noordkant. Een gat waer nauwelyks een man konde door kruipen.
Doch hunne moeite om den muur te doorbreken was slegt betaeld geweest, want al het gene van eenigte weerde, was er niet meer te vinden. Dronken zynde door die rampzalige cantine van genever, den derden dag van den inval, deden sy spotsgewys eene processie rondom het kerkhof uitgedoscht met het dagelyks kerkgewaed de marseillaise zingende en schreeuwende als wilde menschen.
Voor speelinstrumenten gebruikten zy de pypen van den orgel die noch eenigen toon konden geven, met een woord de kerk was geheel verpletterd. De kerk daerna kuysschende en alles zoo veel het mogelyk was in order hebbende, men vond verscheide uitgedoofde bakkerskolen achter de schilderyen, klaer bewys dat zy de kerk hadden willen in brand steken. Het zyn de zilveren beelden en schilderyen die nu noch in de kerk zyn, men heeft die daerna alle hersteld.
Dien depot van genever had zekerlyk de grootste oorzaek geweest van die overgroote vernieling gedurde veertien dagen,doch de eerste en onteering der heilige plaets. Deze heiligschenderyen gedurde veertien dagen, doch de eerste dagen waren de godloosste. Alle dagen kwamen geheele benden roovers soldaten en andere die zekerlyk geen soldaet waren, en een soldate kazak hadden aengetrokken om te beter te kunnen plunderen, deze kwamen van de grenzen van Vrankryk en Rousbrugge.
Zy sleepten alles mede het gene zy vonden en konden wegdragen, doch zy bleven nooit overnachten. Met den avond geladen met den buit, trokken zy naer hunne rooverskuil en des morgens vroeg waren zy er weder. Zy vreesden de volontairen die in bosschen schuilden, doch de eerste dagen als moedeloos bleeven, maer de nederslagtigheid onder hen bleef niet lang dueren.
–
Uit ‘Aan de Schreve’ van 1993 (Poperingse Heemkring)
