Het Werviks
Wervik is een grensstad sedert 1713 en ligt ook aan de taalgrens. Daardoor waren er weinig contacten met de omgeving en nog minder met de provincie. Er waren niet zoveel relaties met Komen en nog minder met Menen, Ieper en Kortrijk.
De weg naar en van Frankrijk lag echter open: in de 17de en nog in de 18de eeuw. Wervik dreef handel met Rijsel via de Leie en de Deule. Getuigen van dit contact zijn de kunstwerken in de Sint-Medarduskerk: de preekstoel (1674-1675) en de oude biechtstoel (1724) werden in Rijsel besteld en gemaakt.
Tijdens de 19de eeuw zou Wervik zich nog meer op Frankrijk richten. Door het conservatisme van de notabelen hier werden slechts op de Franse oever van de Leie nieuwe industrieën opgericht. Meer en meer inwoners vonden in Noord-Franse fabrieken hun broodwinning. Daarbij kwam van overal in Vlaanderen jonge arbeidersgezinnen naar de grens. Groeiende grensgemeenten leverden steeds meer arbeidskrachten aan Frankrijk.
Zo waren er in Wervik 7.546 inwoners in 1890 en tien jaar later reeds 8.492. Deze tewerkstelling kon wel een zekere verfransing meebrengen maar door de bijkomende inwijkelingen ging dit niet zo diep als men zou veronderstellen.
Ook kwamen al bij het begin van onze eeuw sterke arbeidsorganisaties tot stand, die niet alleen de belangen van de werknemers behartigden maar meteen een sterk zelfbewustzijn schiepen. De zelfstandigheidsdrang van de arbeiders was zo sterk dat ze nooit de taal van hun werk, het Frans, in de huiskring hebben ingevoerd.
Het is waar dat het Frans zijn stempel drukte op de streektaal, maar toch bleven er veel eigenaardigheden. Door de ligging, door de inwijking en door het zelfbewustzijn ontwikkelde zich een eigen dialect. We kunnen het zelfs goed afbakenen tegenover de dialecten van de omliggende gemeenten. Die eigen aard horen we in de uitspraak van bepaalde klanken, in de woordvorming, in het woordgebruik en in de zinsbouw.
Enkele eigenaardigheden van het Werviks
Bij wijze van proef hebben we enkele klanken en vormen onderzocht en vergeleken. Daarvoor raadpleegden we mensen die steeds in de vermelde gemeenten hadden gewoond en die het dialect van deze gemeente spraken. We stelden hen enkele vragen en namen het gesprek met een bandopnemer op.
Hier dan enkele van onze bevindingen:Â
– De lange OO wordt zeer open uitgesproken en gevolgd door een onduidelijke W-klank: stoawve, Taowne (stoof, Toon). In de omliggende gemeente horen we overal zuiver stove en T(w)one.
– De tweeklank IJ/EI wordt bijna als AI uitgesproken. De Laie en aiers. In de andere gemeenten kent men deze open uitspraak helemaal niet, we horen er de Leie en eiers.
– De S gevolgd door een klinker wordt tot SJ omgevormd: sjuker, ambulansje. In Beselare, Geluveld, Komen, Menen en Geluwe horen we suker en ambulance.
– De dentaal (D of T) valt weg op het einde van het woord: het maon, vele gewerk (de maand, veel gewerkt). In de reeds geciteerde gemeenten horen we: de maond (d=t) en gewerkt.
– De verkleinwoorden worden gevormd met -TJR: roktje, meistje, mantje. In de gemeenten in de buurt horen we rokske, meiske, manneke. Vandaar de spotnaam ‘de mantjes van Wervik’
– De voorzetsels AAN en NAAR worden door elkaar gebruikt en nog meer het ene voor het andere. In Wervik klinkt het normaal: je keek aan ik, gif da naor ik. In Beselare, Geluveld en Menen kent men slechts je keek noa mien, gif dat an mien. In Komen kent men de vorm; naor ikke. In Geluwe: je keek naor ik, gif dat an ik.
Uit die enige voorbeelden merken we hoe het Werviks wel afgelijnd is tegenover de taal in de omliggende gemeenten. Ook dat die eigenaardigheden uitslijten en zelfs verdwijnen. We kunnen ze echter nog optekenen en klasseren als onderdeel van onze heemstudie.
–
Antoon Vermeire in ‘Verslagen en Mededelingen van de STOC Wervik’ uit 1968
