Kerremesse in d’helle

De mensen leven weer op hoop van de komende lentedagen:

Op Lichtmis en is er geen vrouwtje zo arm of het maakt de koekepanne warm. Vandaar de oude O.L. Vrouwe schuddepanne.

De landbouwers vinden overal kentekens om een vruchtbaar jaar te voorspellen:

Als op Lichtmesse de druppels aan de doornhage hangen (dauw), ’t zal een goed vlasjaar zijn.

En:
Als de zon door de boomgaard schijnt, ’t zal een goed fruitjaar zijn.

Ook nog gehoord:
Geeft Lichtmis zonneschijn, ’t zal late winter zijn.

’t Schijnt dat het veel waait rond H. Blasius (3 februari). Waarschijnlijk omdat de naam aan blazen doet denken. Als ge dan iemand ontmoet bij windig weer:

Zeg, ’t is waaiende wind.
Antwoord: ’t kan niet missen, ’t is Blasius.

Om nu maar met weer en wind voort te doen:
Lopende wind
Staande weêr.
Bij windstilte, als er geen blaadje of loof verroert:
Er is geen loovertje wind.
Het is dan goed weer om lijnzaad te zaaien. Dit wordt ook in figuurlijke zin gezegd. Bijvoorbeeld als een gesprek niet vlot; veel stille tussenpozen: zeg, ’t ware hier goed om lijnzaad te zaaien.

Als integendeel iemand heel vlug handelt en spreekt:
Zo rap als de blaren die waaien.
Als er ergens gekibbeld of getwist wordt: ’t Is stille waar dat ’t nooit en waait,
is zoveel te zeggen als: ’t Is overal een keer een toontje hoger of lager.

Overbekend is de zedenspreuk:
Wie wind zaait, zal onweer maaien.

Kinderen lopen graag in de wind. Ze nemen de toppen van hun voorschot op, zodat de wind langs weerskanten erin blaast.

Boerinnetje spelen: ze gaan met boter en eieren naar de markt.

Als men iemands gezelschap beu is: salut en de kost en de wind van achter.

Of kortweg: Schoon’ hielen!
Of:
Jen hielen blinken.

Wie graag met iedereen goed staat en uit alles munt wil slaan, moet: zijn hoedje naar de wind zetten.

Men zegt ook nog: hij slacht het haantje van den toren
Hij draait naar alle winden.

In hete stille zomerdagen als er schielijk een wervelwind opkomt, niet lang noch breed, maar snel, die hagen en bomen geweldig schudt op zijn doortocht:
De varende vrouwe is daar. Wordt ook figuurlijk gezegd van een opgesmukte vrouw met veel lawaai: ’t is gelijk de varende vrouwe die aankomt.

Het volk gebruikt ook veel spreuken en zegswijzen om regen en regenachtig weder aan te duiden. Om er maar enige op te noemen:

Rood voor zonne
Is regen voor avond.

’s Avonds rood
’s Morgens water in de sloot.

of nog anders gerijmd:
Wind in de nacht
Water in de gracht.

Ook nog figuurlijk toegepast voor:
Een droeve morgen is een blijde dag.
Een pronkende morgen is een mooie dag,
zegt de Hollander. als het voortdurend regenachtig ziet: ’t weer is in een weeke ronde.

Of: ze zijn bezig met laân. Als de wolken dreigen:

’t Zal kattenjongen spuwen.
Als het integendeel moeilijk regenen kan: de regen hangt hoge.
Als het regent en de zon schijnt: ’t is een blek voor een lek

– ’t Is kerremesse in d’helle.
En om iemand te troosten: na lijden komt verblijden.

Na regen komt zonneschijn.
Kinderharten nemen het zeer vrolijk op en zingen: ’t regent en ’t zegent en ’t zonnetje schijnt in de pastoor zijn lochting!

Nog een variante: ’t regent en ’t zegent en ’t mannetje gaat naar de biechte met zijn parasoltje!

Er bestaan ook veel voortekens voor regenachtig weer:

Als de puiden kwaken; ’t gaat regenen.
Tegen regen vliegt de zwaluw laag tegen de grond
De merelaar schuifelt naar regen.
En iedereen klaagt over een arm of been, een schouder of een heup die verandering van weer voorspelt.

Vergeten we niet: Mijn eksterooge stekt, ’t zal regenen. – Het zijn al zoveel levende barometers.

Blijft dan nog af te rekenen met het spottend volksgezegde:

‘k Heb een bulte gezien, ’t zal alleszins regenen.
Wie de baan gewoon is, verschiet in geen beetje regen; ’t moet met emmers gieten eer dat ze schuilen gaan:

’t Is zeerot, zei de vent en hij spoelde van zijn karre.

Veel eenvoudige lieden houden staande:
Als ’t regent binst d’hoogmesse
’t Is een weertje voor heel de dag.

Of nog erger:
Als ’t regent binst d’hoogmesse
’t Regent d’andere dagen alle zesse.

’t Zondagweder hangt af van den vrijdag:
Zulk een vrijdag, zulk een Zondag.

Als ge dringend schoon weder verlangt: ge belooft 13 eieren aan Sinte Clara, patrones van ’t schoon weer.

In de winter regent het bij weken, in de zomer bij streken.

Er wordt wel ook eens platweg gezegd om te betekenen dat er regen zal van komen:
’t Weer gaat zijn gat wassen.

Of als ’t wankelbaar weer is:
’t Weer zit op zijn gat te peinzen wat het zal doen.

Een weerrijmpje door alle buitenlieden gekend:
Als de rook in d’eerde slaat
’t Is teken van kwâ weêre

En als de boer zijn eerpels stampt (aardappels)
Zijn gat gaat op en neêre

En als de boerinne vlooien vangt
Ze springen weg en weêre.

Na grote droogte is elke druppel van waarde:
’t Regent vijffrankstukken
of: ’t regent, God geeft dat ’t water is.

Donder en bliksem worden het meest gevreesd. Wie weerwijs is, leest de dondertorren in de lucht. Iedereen voelt het onweer naderen, en de kinderen niet het minst. Moeder heeft goed kijven:

‘k Geloof dat ge ’t weêr in hebt.
Ge zijt van de duivels bezeten.
Als het dondert zegt men tegen de kleintjes:

Hork! Onze Lieven Heertje kijft!
Na een harde donderslag: was me dat een ketteren!

Er wordt wijwater met een palmtakje gesprenkeld om den donder af te weren. Godvruchtige zielen bidden ’t evangelie van S. Jan of den Angelus of ’t gebed van 30 dagen.

Van een gezegde dat grote ontroering teweeg brengt;
’t Was lijk een donderslag.
Van een opvallend lelijk mens:

Te lelijk om te helpen donderen.
Een vlugge beweging: rap als de weerlicht.

Iemand die zenuwachtig knipoogt: Hij zit te weerlichten.

Als ge iemand moe zijt: och, loop naar de weerlicht.

Variante:
Loop naar de duivel.
Loop naar de mane,

Ge zult de zonne tegenkomen.
Overdrachtelijk zegt men van een zenuwachtig, bitsig mens: ’t ziet zwart, zulle.

De barometer staat op storm.
Hij broeit onweêr.

–

Magda Cafmeyer in Biekorf 46 van 1939