7 november 1914, zaterdag. – Vandaag is er min gevochten geweest dan gewoonte. Ook zijn min gekwetsten ingebracht geweest. De Vierstraat nochtans wordt in de achternoen ferm beschoten. Er vallen er ook in de vijver en bachten ’t Hallebast. Te Ieper regent het bommen.
7 november 1914, zaterdag. – Vandaag is er min gevochten geweest dan gewoonte. Ook zijn min gekwetsten ingebracht geweest. De Vierstraat nochtans wordt in de achternoen ferm beschoten. Er vallen er ook in de vijver en bachten ’t Hallebast. Te Ieper regent het bommen. Alle dage veel bommen en de grootste marmieten uit. Veel huizen zijn gebombardeerd en reeds verscheidene verbrand. ’t Is verschrikkelijk! Zeer velen vluchten weg.
Nog 3 soldaten worden begraven op het kerkhof. Er liggen er nu 75 soldaten en 7 officieren. 4 soldaten worden ook begraven op ’t hof van E. Vandenbroecke. Er is een ambulance gekomen op ’t hof van Jules Maerten en een in de brouwerij van Peirsegaele.
’s Morgens 10 missen. E. H. onderpastoor van Voormezele gaat ’s morgens om 6 uur naar zijn huis. Hij geraakt er met vele moeite na aangehouden geweest te zijn door de sentinellen. Hij vindt geheel zijn huis geplunderd door de Franse soldaten. Wijn, kiekens, zijn geit alles wat eten of drinken was is weg en wat zij niet konden gebruiken hebben ze in stukken geslagen. Alles is wel doorzocht geweest en wat hun dienen kon is meegenomen. Men heeft er gebrast en gemoost en vlees ligt er in overvloed. In ’t geitekot ligt een dood soldaat. Op de plaats zijn verscheidene huizen gebombardeerd, nog geen verbrand. Op St-Elooi zijn er reeds verscheidene verbrand, ook vele hofsteden. Mr de pastoor is gisteren vertrokken met de zusters van ’t klooster en oudemanshuis. In ’t oudemanshuis zijn 2 mensen doodgeslagen van een bom en een zuster gekwetst. Mr pastoor is ook zeer lichtelijk gekwetst geweest. In den avond passeren 2500 mannen (Schotse troepen). Kloek volk, korte roks en blote benen.
8 november, zondag. – 18 missen van 6 tot 10 uur, allen gelezen, 150 communies. Om 8 uur mis voor de Franse soldaten op de koer van de meisjesschool en om 8 1/2 in de weide van Lemahieu bachten Julien Bryon. schoon gezang van de priesters-brancardiers en sermoenen door de aalmoezenier. ’s Namiddags om 2 1/2 vespers en lof ook in de weide van Lernahieu. Vele burgers zijn er ook naar toegetrokken. Vandaag doen 2 Engelse aalmoezeniers mis. De ene heeft een purperen soutane. Ze hebben een ambulance over de herberg ‘Amerika’ in het villaatje links. Ze zullen er maar een tiental dagen blijven. 3 Engelsen worden in dien tijd begraven in de weide ernevens.
De nacht is tamelijk kalm. Er zijn minder gekwetsten in de kerk gebracht dan gewoonte. In de voornoen ga ik naar Mr Van Temse eens naar de Klytte. Wij zien de bommen vallen aan de Kemmelbeek. Op de Klytte zit het ook vol soldaten. Er is ook een ambulance en verscheidene Fransen zijn er begraven. Den 4 november hebben de Engelse officieren er het signaal gegeven van de vlucht. Ze zeiden dat de Duitsers naderden en welhaast gingen bij de Klytte zijn. Zeer veel mensen zijn gevlucht maar keren nu weer.
In den voornoen is het geschut niet geweldig; maar met den neen begint het srikkelijk te worden. schrapnels te allen kante, eerst boven de Vierstraat, dan rond de Kemmelbeeke, maar welhaast over den gravier en tot bij het Hallebast. Bij Emiel Gesquiere worden 2 soldaten door eene bommen gedood. ’t Zijn de eerste slachtoffers die op Dikkebus gevallen zijn. Ze zijn ter plaatse begraven. Bij Emiel Thulie wordt den hoek van ’t wagenhuis afgeslagen en Emiel en zijn vrouw bijna gedood. De stukken vlogen juist nevens hen. Deze boeren net zoals Benjamin Dequeker vluchten met hun beesten. Ook Goudeseune verhuist zijn beesten. Er waren zeer vele vliegmachines. Kemmel wordt schrikkelijk gebombardeerd. Te Ieper nog meer. verscheidene huizen waaronder het huis van Mr Fraeys staan in brand.
In de weide van Mr Thevelin worden 18 soldaten begraven. In de avond zijn hier 4000 mannen Frans voetvolk (verse mannen) toegekomen, hebben hier overnacht en zijn ’s anderdaags vertrokken. 33 Duitse krijgsgevangenen worden ingebracht, waarvan vele verhoord in de onderpastorie. In de onderpastorie slapen 2 Franse aalmoezeniers. E. H. Sahu pastoor van Montpellier, zeer verstandig, moedig en ijverig, kanunnik. E. H. Vignes, pastoor Le Soler, Pyrénées Orientales, reeds oud en moeilijk te been. Zij zijn beiden van de 32ste divisie, XVI corps.
9 november, maandag. – 26 missen. Weinig kanongeschut binst de nacht. Nochtans worden zeer vele gekwetsten binnengebracht in de kerk omdat er gisteren namiddag geen konden binnengebracht worden vermits de weg niet veilig was naar de Vierstraat. maar om 5 uur zijn reeds al deze gekwetsten verder gevoerd. Het 16de legerkorps (32ste divisie) van ’t zuiden gaat gaan rusten. Om 12 1/2 passeeren 4000 jagers te voet die uit de tranchées komen en 8 dagen lang gevochten hebben. Het 20ste korps van de streek van Nancy komen ze vervangen. Deze spreken met niet veel lof over de troepen van het zuiden, nochtans wij moeten bekennen dat deze hier wel hun best gedaan hebben en ons misschien gered hebben. Te Ieper altijd voort bommen en branden. Te Elverdinge zijn deze nacht ook bommen gevallen en te Vlamertinge deze ochtend tussen 6 en 7 uur, een persoon werd gedood. Deze werden waarschijnlijk afgeschoten door een kanon op auto en dicht genaderd.
Jongens van ’t verbeteringshuis van Ieper komen alhier weggevlucht en zijn blij eens in de vrije wereld te zijn. Vluchtelingen van Voormezele die zich wat ver gewaagd hebben worden als spionnen aangehouden. Het 20ste legerkorps moet trachten Wijtschate weer in te nemen. Gans de achternoen geweldig kanongeschut. De état-major verlaat de onderpastorie, de elektrische verlichting is weg. Vele ambulances zijn ook weg van Dikkebus. 52 Duitse krijgsgevangenen worden ingebracht in de schuur van Bryon en vertrekken in de namiddag. 2 Officieren worden op het kerkhof begraven.
10 november, dinsdag. – 23 missen. Heel de nacht geweldige kanonade in het noordwesten van Ieper. In den nacht komen nog troepen toe van het 20ste korps. Zij logeren in de kerk. In de voormiddag nog troepen (Franse territoriaux reeds van jaren) en in den namiddag Schotten en Franse chasseurs, allen Ieperwaarts. In de voormiddag kanongeschut langs Wijtschate en in de namiddag geweldige kanonade langs Noordschote, Bixkschote. Op hehof van Vandenbroecke liggen nu 13 soldaten begraven.
11 november, woensdag. – Meer dan 30 missen. In de kerk gekwetsten en ook gezonden die er rusten. Geheel de nacht is er geweldig gevochten geweest. Kanon zonder ophouden, bommen vallen in de vijver en rond Verschoores kasteel. Rond de noen is het gevecht zo geweldig dat wij wel 150 schrapnels tellen in een half uur. De Duitsers hebben zich ook meester gemaakt van ’t gesticht van Wijtschate en van Mr Godtschalks kasteel. Ze willen er zich in verschansen en nu beginnen de Fransen die gebouwen te bombarderen. Het is wreed om zien.
Wij zien het Frans kanon afgaan, we horen de zoef van den obus en welhaast zien we een wolk van rood stof opvliegen boven het kasteel. Gedurig de ene na de andere. ’s Avonds wordt het kloek en een nieuw gebouw van het gesticht in brand geschoten door de Fransen en welhaast is ’t een uitgestrekte vuurpoel. In de avond kletsende regen en wind terwijl het kanon aanhoudt met bliksem en gedonder. Verschrikkelijke avond! De toestand is niet goed. Mensen komen gevlucht van Voormezele over de plas en vertellen dat de Duitsers maar op een kwart van daar zijn. De Fransen hebben grote verliezen. Ze hebben nog een bos verloren te Wijtschate.
Een Elzasser vrijwilliger in het Frans leger toont mij een dum-dumkogel. Zijn ransel wierd ermee doorschoten, maar is niet verder ingedrongen. De boorden waren gans overgeplooid. De ambulance vertrekt naar den Ouderdom. Tegen den avond trekken wel 3000 Huzaren Ieperwaarts. Hier komt ook een compagnie van 250 Belgische soldaten. Het zijn meest kanoniers die hun kanons hebben moeten achterlaten en nu zullen gebezigd worden om de wegen te vermaken.
12 november, donderdag. – Geheel de nacht grote passage van troepen waaronder veel paardenvolk. Logement te kort. Rond de noen nogmaals passage van troepen, chasseurs Alpins en chasseurs te paard van de kanten van Limoges. Allen trekken Ieperwaerts. Later nog Engels voetvolk en veel zware Engelse artillerie, allen dezelfde richting. Heel de dag geweldig kanongeschut langs de kant van Bikschote, maar minder langs de kant van de Vierstraat. De Franse kanonnen vooral hebben weinig geschoten. Rond 9 uur vallen 4 Duitse schrapnels langs de oostkant van de parochies – Burgemeesters en Thevelins weide bachten de Neerplaats – geen schade. In de voornoen trekken de Belgische werkers met schoppen Ieperwaarts.
In de magazijnen van Mr Thevelin worden 44 krijgsgevangenen binnengebracht waaronder 2 officieren. In den namiddag zijn 2 Duitse officieren komen parlementeren bij den état-major, ze werden gebracht in auto, geblinddoekt en langs omwegen. Ik heb ze zien uit- en instappen. Nooit hebben we geweten waarom ze kwamen. Waarschijnlijk om een korte wapenstilstand te vragen. In alle geval deze werd hen niet toegestaan. In de onderpastorie logeren kolonel, en aalmoezenier van Perpignan en Limoges.
13 november, vrijdag. – 18 missen. De kerk is vol alpenjagers die er rusten, ook zijn er eenige gekwetsten, maar deze worden vroeg weggevoerd omdat de toestand hier niet meer zeker is. Reeds van ’s morgensvroeg en heel de dag is het kanongeschut geweldig langs den kant van Wijtschate en Kemmel. Bommen zijn gevallen op ’t kasteel van Madame Segaert van Voormezele. Vluchtelingen van Voormezele die naar huis geweest zijn vertellen dat de Duitsers er nog genaderd zijn: ze hebben zich meester gemaakt van een bos over de hofstede van Mouton. De onderpastoor heeft 8 soldaten en 1 officier begraven op het hof van Vandenbroeke in de weide van Paul Nollet. Passage van Engelse en Franse troepen naar Vlamertinge.
14 november, zaterdag. – 20 missen. In den avond en ’s nachts weinig kanongeschut. In de nuchtend geweldig geschut langs Bikschote, maar kalm langs Wijtschate. Ik hoor van een Frans gekwetste dat de Fransen gisterenavond de bossen over Moutons weergepakt hebben. De cavalerie van Limoges vertrekt alweer naar Loreinen, omdat in de tegenwoordigentoestand deze hier van weinig nut wordt. Weldra zal er hier maar weinig paardenvolk meer te zien zijn. Het wordt van langs om meer een tranchée-oorlog. In het klooster worden 8 Duitse gekwetsten binnengebracht waarvan 2 zeer erg gesteld zijn. Een van hen was zeer tevreden een katholieke priester te zien en bedankte den H. onderpastoor. Bij de kinderen Cannaert zitten verscheidene burgers, allen voor belachelijke redenen door de Franse politie aangehouden, gevangen. Er zijn er die eenen hele dag zonder eten gebleven zijn.
Iedereen denkt dat het vandaag voor Dikkebus een rustige dag zal zijn: toen al met eens rond 1 uur schrapnels ontploften boven het dorp, meest langs den westkant tussen de Risquons-Tout en Cannaerts, ook aan de melkerij. Tussen 1 en 4 uur vallen er te minsten 17. Het zijn maar kleine en zij hebben geene schade gedaan, maar iedereen heeft den schrik en verscheidene mensen vluchten. Geen twijfel; men zoekt Dikkebus te bombarderen! AI de gekwetsten wiens toestand het vermag van vervoerd te worden worden weggevoerd. maar verscheidene vermogen het niet en moeten hier blijven. Daarom vraagt men de sleutel van de kelder van de pastorie om desnoods in geval van bombardement daar de gekwetsten te kunnen invluchten.
Rond 4 l/2 uur komt een soldaat infirmier bij mij en zegt mij dat men een verschrikkelijke maatregel gaat nemen om te beter Dikkebus van het vijandelijk geschut te kunnen vrijwaren. Men gaat de lieve toren van onze schone kerke doen springen! De gebeurtenis wordt aangekondigd voor 5 uur. Ik ga zien en reeds bemerk ik de lont die naar beneden hangt en het vuur moet leiden naar de milinite (springstof), alle schikkingen zijn genomen. Nog vraag ik hun of het nodig is van die wrede maatregel te nemen. Ze antwoorden mij dat het is opdat de Duitsers hun geschut op de toren niet zouden kunnen regelen. Ik zeg hun echter dat de Duitsers die reeds langs dezen linie van Wijtschate zitten daarvoor de toren niet nodig hebben, dat Wijtschate zeer hoog ligt, dat zij niet alleen onze toren, maar ook ’t overige van de kerk en de huizen kunnen zien, dat zij bijgevolg nog punten genoeg zullen hebben waarop zij hun geschut kunnen regelen.
Dat alles helpt niet de beslissing is genomen. Allen die het weten wachten met angst en verlegenheid. Het is 5 uur 40 minuten toen de ontploffing plaats greep. Het is het schrikkelijkste gerucht dat ik nog ooit van mijn leven gehoord heb. Binst die lange tijd van bombardement op onze parochie heb ik vele bommen, zelfs grote, horen ontploffen, veel dichter van mij, maar nooit geen gerucht dat aan het springen van de toren kon vergeleken worden. De toren is af tot aan de klokken, deze echter hangen er nog. Het meeste deel van de stenen liggen op het plein voor de kerk. Ook in de kerk of nevens de toren.
Het dak voor de toren is ook ingestort. Stenen en planken werden wel 60 meters ver gesmeten. Al de ruiten van ’t Neerplaatske, Kerkstraat vliegen uit, ook deze van de grote kalsijde die uitgeven op de kerk. Vele pannen gebroken en afgesmeten. Zelfs balken van wel 70 kilo vlogen op het neerplaatsken. Integendeel de kerkvensters zijn in ’t algemeen weinig beschadigd. Zekerlijk de gevelvensters waren grotelijks ingeslegen maar aan onze schone geschilderde vensters van de koorzijden was er weinig schade. 0ch, had onze kerk van verder bombardement kunnen gespaard blijven, hoe gemakkelijk ging ze kunnen hersteld worden!
Ongelukkiglijk weinig mensen wisten op voorhand van het springen van de toren. Niet te verwonderen dat sommige mensen zich bijna dood verschoten. Helaas wat gejammer wanneer ons Christenvolk de vernieling gaat bezien en dat zij over de puinen sukkelen om de H. mis bij te wonen. ‘Och onze toren! Wat zal er toch van onze schone kerk geworden? En was dat toch zo nodig?’. Ja het is na een jaar oorlog nog mijn gedacht gebleven dat die vernieling tot niets gediend heeft. Nooit hebben wij het kunnen verstaan of ondervinden! Voor die ontploffing heeft men 25 kilos melinite gebezigd.
Het springen van de toren doet de onrust op de parochie nog vermeerderen en morgenochtend zullen nog verscheidene personen vluchten. De Alpenjagers die hier geheel den dag gerust hebben, trekken naar de slag. Anderen komen rusten. ’t Is bedroevend om zien hoe die mannen vol slijk van in de tranchées moeten zitten. Negen soldaten worden begraven op ’t hof van Vandenbroecke.
–
uit ‘De oorlog te Dickebusch en omstreken 1914-1918’ van A. Van Walleghem
